<title>Documentatie over het Rietveld Schröderhuis

x Rietveld Schröderarchief x 2024-04-05 13:01:06 2024-04-05 13:01:05 2024-04-05 13:01:05 2024-04-05 13:01:03 2024-04-05 13:01:03 2024-04-05 13:01:02 2024-04-05 13:01:01 2024-04-05 13:01:01 2024-04-05 13:01:00 2024-04-05 13:01:00 2024-04-05 13:00:59 2024-04-05 13:00:58 2024-04-05 13:00:58 2024-04-05 13:00:57 2024-04-05 13:00:57 2024-04-05 13:00:56 2024-04-05 13:00:55 2024-04-05 13:00:55 2024-04-05 13:00:54 2024-04-05 13:00:54 2024-04-05 13:00:53 2024-04-05 13:00:52 2024-04-05 13:00:52 2024-04-05 13:00:51 2024-04-05 13:00:51 2024-04-05 13:00:50 2024-04-05 13:00:49 2024-04-05 13:00:49 2024-04-05 13:00:48 2024-04-05 13:00:48 2024-04-05 13:00:47 2024-04-05 13:00:46 2024-04-05 13:00:46 2024-04-05 13:00:45 2024-04-05 13:00:45 2024-04-05 13:00:44 2024-04-05 13:00:43 2024-04-05 13:00:43 2024-04-05 13:00:42 2024-04-05 13:00:40 2024-04-05 13:00:37 2024-04-05 13:00:34 2024-04-05 13:00:30 2024-04-05 13:00:27 2024-04-05 13:00:24 2024-04-05 13:00:21 2024-04-05 13:00:17 2024-04-05 13:00:14 2024-04-05 13:00:13 2024-04-05 13:00:12 2024-04-05 13:00:11 2024-04-05 13:00:11 2024-04-05 13:00:10 2024-04-05 13:00:10 2024-04-05 13:00:07 2024-04-05 13:00:07 2024-04-05 13:00:06 2024-04-05 13:00:05 2024-04-05 13:00:05 2024-04-05 13:00:04 2024-04-05 13:00:03 2024-04-05 13:00:03 2024-04-05 13:00:02 2024-04-05 13:00:01 2024-04-05 13:00:01 2024-04-05 13:00:00 2024-04-05 13:00:00 2024-04-05 12:59:59 2024-04-05 12:59:58 2024-04-05 12:59:58 2024-04-05 12:59:57 2024-04-05 12:59:57 2024-04-05 12:59:56 2024-04-05 12:59:55 2024-04-05 12:59:55 2024-04-05 12:59:54 2024-04-05 12:59:54 2024-04-05 12:59:53 2024-04-05 12:59:53 2024-04-05 12:59:52 2024-04-05 12:59:51 2024-04-05 12:59:51 2024-04-05 12:59:50 2024-04-05 12:59:50 2024-04-05 12:59:49 2024-04-05 12:59:48 2024-04-05 12:59:48 2024-04-05 12:59:47 2024-04-05 12:59:47 2024-04-05 12:59:46 2024-04-05 12:59:45 2024-04-05 12:59:45 2024-04-05 12:59:44 2024-04-05 12:59:43 2024-04-05 12:59:43 2024-04-05 12:59:42 2024-04-05 12:59:42 2024-04-05 12:59:41 2024-04-05 12:59:41 2024-04-05 12:59:40 2024-04-05 12:59:39 2024-04-05 12:59:39 2024-04-05 12:59:38 2024-04-05 12:59:38 2024-04-05 12:59:37 2024-04-05 12:59:37 2024-04-05 12:59:36 2024-04-05 12:59:35 2024-04-05 12:59:35 2024-04-05 12:59:34 2024-04-05 12:59:34 2024-04-05 12:59:33 2024-04-05 12:59:33 2024-04-05 12:59:32 2024-04-05 12:59:31 2024-04-05 12:59:31 2024-04-05 12:59:30 2024-04-05 12:59:30 2024-04-05 12:59:29 2024-04-05 12:59:29 2024-04-05 12:59:28 2024-04-05 12:59:28 2024-04-05 12:59:27 2024-04-05 12:59:26 2024-04-05 12:59:26 2024-04-05 12:59:25 2024-04-05 12:59:25 2024-04-05 12:59:24 2024-04-05 12:59:24 2024-04-05 12:59:23 2024-04-05 12:59:22 2024-04-05 12:59:22 2024-04-05 12:59:21 2024-04-05 12:59:21 2024-04-05 12:59:20 2024-04-05 12:59:20 2024-04-05 12:59:19 2024-04-05 12:59:19 2024-04-05 12:59:18 2024-04-05 12:59:18 2024-04-05 12:59:17 2024-04-05 12:59:17 2024-04-05 12:59:16 2024-04-05 12:59:15 2024-04-05 12:59:15 2024-04-05 12:59:14 2024-04-05 12:59:14 2024-04-05 12:59:13 2023-10-12 23:32:49 2023-10-12 21:27:57 2022-08-01 17:52:21 2020-10-08 11:03:45 2018-02-08 16:17:12 2014-11-04 14:11:51 2013-07-17 21:21:42 2013-07-17 20:26:41 2011-12-23 12:49:09 2011-05-10 14:50:39 2010-10-01 11:57:17 0 kopijpapier redaktie 62 aanslagen per tikregel Kopruimte 10 15 20 o5 25 6 30 • Zijn ds deuren van het Rietveld-Schröder-huis nu nog gesloten voor belangstellenden,in de toekomst zal dat anders worden.Het wordt museum.IWits de raad akkoord gaat. krijgt de gemeente U-trecht de woning in erfpacht van de Stichting Rietveld-SchrS-der-huis.En wanneer de 93-jarige bewoonster mevrouw Tr.Schrö- der-Schr§der het huis zal hebben verlaten wKSfc^grt/ het Centraal' ve<y J Museum het ipr behetw.net zal nog wel even duren voor het zo ver is want mevrouw Schröder geniet nog elke dag van het huis dat W/ ze\«f/zestig jaar bewoont.Voor verslaggever Peter van der Maat ging de voordeur «1 wel open en hij tekende uit de mond van de H^Bm / bewoonster het verhaal van het huis op -dat haar levsnsve: haal is. door peter van der maat foto•3:Michael kooren MEVROUW Truus Schröder-Schrader achter Rietvelds' roodblauwe stoel.Langs het plafond de rails waarlS®fade wanden (de witte links en de zwarte rechts van haar) kunnen worden verschoven. HSÏ GLAZEN trappehuis een glazen torentje^lJoór dez«r constructie is de lichtval op elk momemt van de dag anders.Op de voorgrond een van de do^r Rietveld ontworpen stoelen.Zijn portret staat op de rand van de blauw geschilderde schoorsteen. 35 OCR KOPIJPAPIER REDAKTIE 62 aanslagen per tikregel Kopruimte ?-1Kijkt naar buiten,naar de snelweg waar achter het nieuwe geluid- VYX*} p- IJ y scherm auto's voorbij denderen.Haar ogen zien ze echter nietAen" zij heeft ze zo bewast niet willen horen dat haar gehoor er op is achteruit gegaan.Voor haar is het huis zo volmaakt dat die ellendige weg eigenlijk niet bestaat» 3 Het Huis.Haar Huis. 3Een kleine gebogen vrouw.Het grijze haar in een knotje op hot achterhoofd,sinds een ongelukkige val van de onderste traptree moeilijk.lopend,wat doof en soms vergeetachtig maar dan ook al 94:mevrouw TrV^chröder-SchrSder.De bewoonster van öên van 'a werelds beroemdste huizen en dat al bijna zestig jaar. ^Bekend bij zelfs hen die niets van architectuur weten:Het Riet- • f yjccv^ J veld-5chröder-huis.Kta vergeetxdat Schröder niet. "Ze willen mij ar ósüé^d- graag af schuiven. Het Rietveld-huis heet het dan. Maar daar heb ik me altijd tegen verzet.Hij heeft het samen met mij gemaakt"., 3 Dat was 1923—1924.Het wekte veel beroering.Een huis als een blokkendoos,opgetrokken uit staal en beton,grote witte en grijze vlakken,horizontale en verticale balken in zwart,rood, geel en blauw."at kon niet. Tijdens de bouw kwamen de kijkers al naar binnen en stonden te gesticuleren en te bekvechten.Op een grappige manier,maar heel heftig.Er zullen wel architecten tussen hebben gezeten die het als een aanval op hun ideeën zagen«Er waren niet veel mensen die zo als wij dachten. 3 Nu,meer dan een halve eeuw en ontelbare blokkendozen later ^iiy'iwY^kfe nog altijd modern. "Ik hield niet van de stijl die opgang deed in de tijd dat dit huis is gebouwd,ik was heel modern en misschien wel een beetje een baanbreker.Waar het ging vanzelf,ik kon niet anders". OCR KOPIJPAPIER REDAKTIE 62 aanslagen per tikregel Kopruimte Oe liefde voor de architectuur.kreeg zij mee van huisuit.Als v; der met haar en d'r zusje wandelde,vertelde hij hen van alles o» ver de huizen die passeerden.un papa van bepaalde woning 10 <LS r 20 25 30 wat meGr wilde weten,belde hij gewoon aan.Stiefmoeder was ook dol op huizen: "Elk huis dat te koop mkk [jpfigt ie^'ë^stpffd"!. Enthousiast was ze zelden,maar als ze het was jubelde ze het uit". 3Haar aéfpcu* moeder overleed toen zij. drie was,haar vader hertrouwde een paar jaar later.Voorzichtig:"Nu ik zo oud ben,waardeer ik mijn stiefmoeder eigenlijk pas.Ik heb geen gelukkige jeugd gehad, ze was een beetje koud,koel,beheerst,een typisch calvinistisch figuur,Ik dacht dat ze razend zou zijn om dit huis,maar ze zei er »ja' tegen,het sprak haar aan". Architect had ze graag willen worden maar het kwam er niet van.Ze kreeg kennia aan de elf jaar oudere Utrechtse advo-vaat Schröder.Bij hun verloving kreeg hij een nieuw bureau, gemaakt door meubelmaker Johannes Cornelia Rietveld uit U-trecht. IJjJi ZOQr> Gerrit Thomas leverde het af."Het was een oerdegelijk stuk werk,maar ik vond het niet mooi,niet interessant.En Gerrit Rietveld vond het ook niet zo mooi,zoiets merk je direct aan elkaar".Het eerste contact was gelegd, S) Haar blik verdwijnt weer iri de richting van de autoweg. "Ik kijk niet meer zo naar da toekomst,het verleden komt weer boven.De dingen die net zijn gebeurd vergget je,maar van vroeger komt er [vreselijk vëel\weer")Laee^.Dat is erg mooi,heel prettig". JV' Maar huishoudhulp mevrouw Cu.verkerk haalt haar met haar binnenkomst uit haar mijmering.Het is warm en de vrouw des huizes vraagt om een .^HjasasjasKfaSt4: sppelsep," ja,ooit heb ik iemand"^die appelsap zo noemde en dat vond ik zo leuk dat ik het maar heb ove lomen' 35 Maar terug naar toen.Het echtpaar Schröder-Schrader ging Vp de Biltstraat wonen. Bjien heerlijk huis maar de maten en ver houdingen klopten OCR Kopruimte naar mijn gevoel niet".Ze vond de kamers te hoog en kon er maar niet aan wennen.Besloten werd dat er eén kamer nann haar wensen zou warden aangepast.Maar welke architect moest dat doen? '3 Na lang zoeken kwarn haar man -terecht bij Gerrit Rietveld die zich inmiddels van meubelmaker had opgewerkt tot r—m- \te.më, binnenhuisarchitect met een geheel eigen stijl."Hij maakte een geweldige, vreselijk mooie kamer. Niet in de stijl van De Stijl- (tJUa groep avantgardistische kunstenaars rond het tijdschrift De Stijl waar---Jjij hij zich iets later zou aansluiten) maar wSr heel apart*". De kamer wekte verontwaardiging."De mensen noemden mij communistisch, ze bespeütrden bij mij geen streven naar beter.Die kamer was realiteit en geen schijn en daar werd erg op afgegeven". 3 Haar man hield van antiek,zij niet,"we hadden een verschillende smaak".De kamer was er gekomen,maar verder was het een periode "waarin ik mezelf moest wegc:; jf eren ".Toen haar man na elf huwelijksjaren overleed wilde ze weg uit het huis."Opeens was ik veel vrijer,ik wilde goedkoop gaan wonen en veel tijd hebben voor m'n zoon en twee dochters". 3 Ze dacht:"Ik zal die Rietveld eens vragen of hij geen huis voor me weet waar we wat van kunnen maken,dat we kuhnen moderniseren, op de maat brengen die me zo aansprtak^tfeen hoge kamers, meer horizontaal dan verticaal". Maar Rietveld wist geen geschikte woning en stelde voor zelf wat te «5ouwcn."Dat wilde ik niet,ik was van plan nog zes jaar in Utrecht te blijven en dan in verband met de schalen van mijn k.in-deren naar Amsterdam te gaan.Het leek me niet5om voor iets te bouwen". Een geschikt huis diende zich echter niet aan.«rr wm^r. Rietveld «?tttëkwam andermaal met het voorstel iets tex&euwsrf en met het argument dat het na zes jaar wel weer kon worden verkocht kreeg hij haar mee.(0ver een verhuizing naar de hoofdstad is nooit meer gesproken). OCR Kopruimte -D -S -T KOPIJPAPIER REDAKTfE 62 aanslagen per tikregel ^JTacn» was het punt:waar? "Op een weekeinde zijn we onafhankelijk wsn elkaar gaan zoeken en kwamen bij hetzelfde stukje grond terecht. Aan dc Prins Hendpiklaan-Laan van Minsweerd,de rand van de stad,Het was hier zo onbeschrijflijk mooi.De rand van de Hollandse waterlinie,allemaal weilanden,een eindeloos uitzicht". 3 Het was niet de Prins Hendriklaan die haar aanspraktmaar juist de Laan van Minsweerd."Dat was toen een mooie aan öën kant bebouwde laan.«wHct karakter van die .huizen paste bij wat wij voor o-gen hadden,ze zijn niet ouderwets,de architect heeft echt iets geprobeerd.Dus dit huis moet je in feite zien als het einde van de Laan van Minsweerd en niet als onderdeel van' de Prrins Hendriklaan swat het nu wol een beetje lijkt". 3 Heahfesft&e 'een schitterend punt len ritg-.aik^c dat er een kleine weg tussen de weilanden en ktl'huifsip zou komen, stoorde Rietveld en haar niet."Maar iets wat zo mooi is kan niet blijven bestaan", Vhe^ iviéV L\0'-> • 4- ^rabe^^aaéegeiaeeSBe^In de weilanden kwamen huizen (3WO ) feétesefea-ü en de weg wesd tfe druk hereden -HffflWHisri jksweg 2c hela situatie werd bedorven". ni 1964 als' een beroemd Hn ;vcx .sec ^ -p 25 heeft de leg van die bulderbaan nog net meegemaaki H|-K dat het huis moest worden afgebroken.'Het moet tegen dc -i i J. kan zo niet',zei hij.Maar ik wilde niet weg*"'.De gemeente stelde voor om het ergens anders neer te zetten,daar voelden ze gnnn van beiden voor."Het huis heeft bij de situatie hier gepast cn Vi\y eroens aioir kan -Js- niet zo maar andera plaatsen". 3 Louter natuur- of oorlogsrampen zouden het monument nu nog weg kunnen krijgen.En dat terwijl het in feite helemaal niet op die plek gebouwd had mogen worden.Glimlachend:"Op het stadhuis hééft niemand gezien dat er geen puntdak op de bouwtekening stond.Ze gingen er gewoon van uit dat het er op zou 35 OCR S -T KOPIJPAPIER REDAKTIE -E 62 aanslagen per tikregel i b / v / Kopruimte • «, komen en gaven een bouwvergunning af.hen misverstand". _">Rietvé ld ontwirrp de buitenkant van het huis en paste zich daarbij aan aan haar wensen zoals een Lw:j delige voordeur met een boven- en een onderkant,een balkon aan elke zijde van het huis,een blauw bankje bij de voordeur."En verder heb ik hem gezegd dat iedereen zou moeten durven aanbellen". Met de verspringende gevelplaten,het lijnenspel en do kleurschakeringen lijkt de architect daarin te zijn geslaagd/.Vant er mochten en magen zich altijd graag mensen aandienen,van Chinxezen tot Zuidafrikanen.Zo veel dat zij in de loop der tijd van haar oorspronkelijke verlangen terugkwam.Naast de bel is nu in engels, frans en duits leesbaar dat'{bezoek niet gewenst is | onbekend]. In het huis is de constant wisselende lichtval het belangrijkste. Elke dag verwondert zij zich er weer over en geniet ze er weer vnn.Ze leeft op de verdieping -"dat had ik altijd gedaan en wilde ik blijven doen omdat je zo heerlijk vrij bent"- waar niet alleen licht binnenkomt door de gewone ramen maar ook door een i glazen torentje op het dak. ___> De verdieping bestaat uit een grote ruimte waarin door middel afMjitegfcs 3 van schuifwanden in een zucnt^séfif^samers kunnen ontstaan."Rietveld had er het liefst een grote ruimte van gemaakt,maar dat wilde ik niet.Ik moest hier met m'n drie kinderen leven.BmNfe^M-'^'"' telijke effect xKiöüteKHxwaftofiri toch niet verloren te laten gaan heeft hij toen verschuifbare muren ontworpen? «J Op haar verzoek kwam er in elk van de te maken kamer een wastafel enR een kookmagelijkheid."Ik vond dat je in elke kamer moest kunnen wonen,maar daarmee druisdo ik tralledig tegen Riet-vel ds ideeën in.Met was niet sober genoeg,Hij vond dit datb ook niet zijn mooiste huis".Overigens liet zij na het uit huis gaan van haar kinderen die wastafels weghalen,"en nu vertelde me pas een kunsthistoricus dat ik dat eigenlijk toch niet had moeten doen omdat ze hier juist hoorden.Maar ik vond ze zo lelijk". OCR Kopruimte kopijpapier redaktie / 62 aanslagen per tikregal 7) (wittgrijsv: In de woning spelen de kleuren zwartJirood,geel en blauw hoofdrol. De meeste meubelstukken zijn ook van Rietvelds' hand,zoals dB zeer beroemde rood-blauwe stoel.Op de begane grond is een klein studeerkamertje en een grote kamer die door een huurster wordt be-woond.*'Die kamer was bedoeld om ooit te worden omgebouwd tot garage,maar dat is er nooit van gekomen.Hij is bijna altijd verhuurd geweest". 3 De vroegere woonkeuken -na het vertrek van de inmiddels ook al tegen de 70 lopende kinderen kwam er boven een klein keukentje en werd van deze een kamer gemaakt- staaft vol met dozen met het archief van Rietveld.Die tekeningen en vellen met ideeën en gedachten zijn daar achter gebleven na zijn overlijden. j> öïjnlaatsfee levensjaren woonde hij bij haar in en hielp zij hem met het op schrift zetten van zijn ideeën en gedachten."Nadat het huis af kwam vroeg hij me of ik me met zijn werk wilde blijven be-moeien.We zijn zo ruim veertig jaar samen geweest,We begrepen elkaar, voelden elkaar ondanks hele grote verschillen goed aan.Onze levensbeschouwingen waren hetzelfde", ~3d© wijze waarop Bietvela het huis construeerde heeft altijd bl&ot gestaan aan veel kritiek,Het vergt veel onderhoud en bepaalde onderdelen bleken néet zc^Nj^^tó^^ te zijn als was bedoeld.Het huis moest dan ook al verschillende keren grond-dlg worden opgeknapt.Van buiten is het een kleine tien jaar terug gerestaureerd en van binnen zou een flinke beurt niet overbodig zijn. 3 Ze heeft zich ^er altijd erg aapwr* opgewonden ïtefe over kritiek be-tref|e nde de deugdelijkheidlNIi wordt ze er weer boos om:"Het is zo'n oppervlakkige manier van praten.Rietveld heeft ons zo veel geleerd over architectuur en het begrenzen van ruimte dat het toch helemaal niet erg is dat er zo af en toe iets moet» worden overgeschilderd,Het is laf om te zeggen dat restauraties duizenden guldens hebben gekost.Rietveld heeft nieuwe schoonheid gemaakt en dat is toch veel belangrijker dan het geld", -3 Waar zij zich nog meer aan kan ergeren zijn de bomen rond het huis,Die zijn te hoog en ontnemen daardoor het licht.De boom die het uitzicht op de autobaan wat groener maakt,vindt ze een OCR KOPIJPAPIER REDAKTIE 62 aamslagen per tikregel Kopruimte vreselijk ding dat maar heen en weer staat te flappenINederland verliest het heerlijke horizontale,de wijdsheid doordat ze alles volstoppen met bomen.WWaaa#it.,8te mensen hebben daar zeker behoefte aan-yïk niet". 3 De rijksweg is al verschillende keren ter sprake geweest,Ze ziet 'm niet en hoort *m" niet,vertelde ze,Maar nu opeens:"Misschien heeft Rietveld toch gelijk gehad en had het huis toen de weg kwam moeten warden afgebroken,Vroeger stond ik 's nachts nog wel eens op om de nacht te zien.Qat hoeft niet meer, het kan niet meer door xfesssfe^iDe droom is voorbij". 35 OCR HUIZEN aan de 54 meter breede verlengde LAAN VAN Ml NSWEERD TE KOOP WCtifciSJI'' Wobükamcr : 6X5 M. Slaiapkaiü'er .0X4 „ 'i |É 4X4 „ il&È Badkamer ! M& étStfer' Kamer. .s^.. 4 f^gvll ? ? 1' . aiw^Tw | 3HX3-f,, XiJVa «•ai; * Kelder ' , . (5>C5 met f' verbinding tot^seu-Mn, tuin en Hal, fietsen» Jjlgj-ging. ? Voor ©n achter dakter-' ras 2i/3 M. breed, warm en--koud -water, vaste wasch-tafels, centrale "* verwarming, liftje. RIETVELD, Prins Hendrïtöaan 50 UTRECHT OCR Districts-Gommando Utrecht 'BiiinenlancLsche -Strijdkracht; in, Utrecht, 25. Juni 1945< Ondergeteekende -v^rla aart, dat op 7 Mei 1945, te .11.00 uur door leden van de Binnenlaidsciie Strijdkrachten geschoten is, waardoor schade is ontstaan inj de panden Erasinus laan 3 en Prins Hendrik laan 64. De Districts-Commandant OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Inhoud. 1. Rietveld Schröder huis 1925 - 1975 2. Vroegere woonervaringen van mevrouw Schröder 3. Het begin van de samenwerking 4. Het ontstaan van het ontwerp voor het Rietveld Schröder huis 5. De ruimte en de ruimtebepalende elementen in het Rietveld Schröder huis 6. De veranderbare woonverdieping 7. gebruik en veranderingen in de afgelopen jaren 8. Dofcumentatie in tekeningen, maquettes en foto's OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder ' In een volgende fase zijn meer'ingrijpende veranderingen aangebracht, op verzoek van mevrouw Schröder, in samenwerking met .Rietveld* Toen de kinderen omstreeks 1936 successievelijk het huis gingen verlaten, mevrouw Schröder geen dagelijkse hulp meer had en "besloot in verhand met de fianciële omstandigheden een of meer kamers te verhuren, werd besloten de keuken te verplaatsen naar de verdieping* De slaaphoek van mevrouw Schröder direkt naast de woonhoek werd toen als keuken ingericht. Verder werden op de verdieping de wastafels uit de slaaphoeken van de zoon éiQde meisjes weggenomen. De kasten tu&sén de heide slaaphoeken werden verplaatst en de schuivende schotten aangepast, ai en' o In samenhang hiermee moest ook het badkamertje veranderd worden. Hier stond oorspronkelijk het bad dat was meegebracht van het huis in de Biltstraat waar op een ingenieuze wijze kasten'omheen gebouwd waren, afb. . Rietveld heeft in plaats hierva'n een granito badkuipje met aansluitend blad met een waskom ontworpen. De schuivende1 öchotten zijn toen ook hier aan de nieuwe situatie aangepast, afb. . In de woon- hoek .verdween de stapelkast. In plaats hiervan werden in de daar ter plaatse aanwezige nis boekenplanken gemaakt. Verder werden in 'de woonhoek de op de tafel aansluitende-„werkbladen, waaraan de kinderen hun huiswerk maakten, weggenomen afb* en Ook heeft Rietveld?toen voor de woonhoek een niéuwe tafel ontworpen. Toen hij kwam met het ontwerp zei hij tegen mevrouw ^Schröder:"Ik heb nu-maar iets heel anders gemaakt". Dit blijkt wel uit afb. De vloerbedekking met de banen zwart, wit, grijs en rood is ook in de loop van de tijd veranderd. Op de begane grond werd van de keuken een zitslaapkamer gemaakt. Er is een periode geweest waarin aan 3 mensen een kamer werd vei huurd. Dit was goed mogelijk omdat elke kamer een eigen buitendeur had en eigenlijk weer een klein zelfstandig woninkje was. De flexibiliteit in het gebruik van de meer statisch ingedeelde begane grond is hierdoor toch zeer groot. Mevrouw Schröder heeft zelf ook nog een jaar gewoond in één van de woningen in de door Rietveld en haar in 1936 gebouwde blokjes tegenover het Rietveld Schröder Huis. In die periode verhuurde zij ook de verdieping van het Rietveld Schröder Huis, OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder eerst aan een vriendin, later aan een montessori kleuterschool afb. In 1935 was de belangstelling voor het huis zeer groot geworden. Er kwamen zoveel mensen het huis bekijken dat mevrouw Schröder het gevoel had geen enkel stukje ruimte meer voor zichzelf te hebben. Toen werd er een kamertje op het dak bijgebouwd wat ze helemaal voor zichzelf kon gebruiken. Om het kamertje te kunnen bereiken waerd in het trapgat een stalen trapje geplaatst,afb. en .De kamer op het dak was geen aanwinst voor het huis. Rietveld werkte er dan ook aan mee fliet lichte tegenzin. In 19 5Ü toen Rietveld 70 jaar werd en een grote overzichtstentoonstel- . ling van zijn werk werd gehouden in Utrecht, is de kamer weer ', afgebroken. In de tekeningen volgens de afb. t/m zijn de. hierboven vermelde veranderingen in de binnenruimte aangegeven. Veel ingrijpender dan de veranderingen binnen die de essentie van het huis niet aantasten, zijn de veranderingen die in de loop van de tijd buiten zijn aangebracht. Op de afbeeldingen en. zijn de situaties in 19^5 en 50 jaar later aangegeven. In 1925 was er nog het water aan de noordoostzijde van het huis en aan de zuidoostzijde nog een stukje grasland waarop niet gebouwd mocht worden, dat mevrouw Schröder erbij gehuurd had. Het grasland lag ook aanmerkelijk lager dan het huis. Het huis lag hierddor frank en vrij in de ruimte afb. en . Dit laatste aspekt is volledig verloren gegaan doordat aan de zuidoostzijde een 4-baans autosnelweg is gekomen die in 1963 verhoogd is om de Prins Hendriklaan er via een viaüukt onder door te laten lopen. Rietveld was over deze ontwikkeling zo teleurgesteld dat hij heeft voorgesteld het huis te laten slopen, omdat naar zijn mening de situatie onaanvaardbaar werd. In plaats daarvan besloot men het huis maar in zijn begroeiing te verstoppen. In 1972 is in de geschiedenis van het huis een nieuwe fase begonnen. Mevrouw Schröder heeft toen met haar kinderen en een aantal mensen, die zij hiervoor hebben gevraagd, de stichting Rietveld Schröder Huis opgericht om tijdig maatregelen te kunnen hbbieh treffen om het OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder huis voor de toekomst te behouden. Met dit initiatief heeft mevrouw Schröder zelf een begin gemaakt, de verantwoordelijkheid voor het werk, dat zij samen met architekt Rietveld heeft gerealiseerd en dat ze haar hele leven als haar oogappel heeft bewaard, over te dragen aan de gemeenschap. De stichting ziet het als haar taak deze overdracht te regelen. Zij heeft hiertoe het huis van mevrouw Schröder in eigendom overgenomen. De belangrijkste opgave waarvoor de stichting zich allereerst zag gesteld, was de zorg voor het behoud van het huis. Om het huis te kunnen bewaren was een algehele restauratiebeurt nodig. De restauratie wordt uitgeveord in verschillende fasen. De eerète fase, de restauratie van de buitenkant, het meest urgente onderdeel, is gereed. Dit gedeelte van het werk moest direkt worden uitgevoerd, omdat aan de buitenzijde van het huis een aantal gebreken aan het licht kwamen die onmiddellijk moesten worden verholpen, omdat anders de schade door de weersinvloeden zeer snel veel groter zou zijn geworden. De behandeling van het terrein rond het huis dat in verband met de verhoging van de autoweg en de Prins Hendriklaan ook verhoogd zal moeten worden, zal in een volgende fase gebeuren. Daarna zal (te zijner\,tijd de binnenruimte gerestaureerd moeten worden. Hierbij zal moeten worden beslist of de toestand van 1925 weer benaderd moet worden of dat de aangebrachte veranderingen gehandhaafd blijven. Bij de beantwoording van deze vraag zal zeker ook de toekomstige bestemming van het huis, die nog onbekend is, een rol spelen. Mevrouw Schröder is tijdens de uitvoering van het eerste gedeelte van het restauratiewerk in het huis blijven wonen, aoals zij 50 jaar zeer intensief in en met het huis heeft geleefd. Ook tijdens de laatste wereldporlog toen de mensen uit haar direlcte omgeving waren weggegaan, is zij gebleven om te kunnen ingrijpen wanneer er wat zou gebeuren. Midden in de oorlog zijn op de weg voor het huis twee duitse munitiewagens ontploft. Er was in het huis geen ruit meer heel. De schade viel verder eigenlijk nogal mee, alhoewel het Rietveld Schröder Huis een heel rank en broos huis is. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Het beschermde binneklimaat en het soms ruige buitenklimaat met weer en wind liggen in dit huis heel dicht bij elkaar. Het is een licht huis ook in materiële zin. Er is weinig materiaal aan verwerkt. Dit blijkt uit het gewicht. Het huis weegt boven de grond 75.000 kg. Dit is 65 $> van het gemiddelde gewicht van een woonhuis zoals dat in 1924 in hoofdzaak werd gebouwd en waarvoor in grote lijnen hetzelfde materiaal werd gebruikt. Van het Rietveld Schröder Huis en de konventionele huizen zijn de belangrijkste materialen metselwerk, hout, stucwerk, glas en een weinig beton. Nieuw bij het Bietveld Schröder Huis zijn de toegepaste stalen kolommen. Verder zijn hier de bekende materialen op een niéuwe wijze verwerkt, waardoor een totaal ander beeld is ontstaan,, Eenvoud en soberheid zijn kenmerken voor Rietveld en zijn werk. Rietveld vond dat je de middelen die de mensen voor het maken van hun omgeving nodig hebben, zo spaarzaam mogelijk moet gebruiken. Hij heeft met zijn grote vindingrijkheid nieuwe kon-struktiesbedacht, om op zo eenvoudig mogelijke wijze met de konventionele materialen, toch de verschijningsvorm van het huis te kunnen maken zoals mevrouw Schröder en hij zich dit voorstelden. Om de grote overspanningen tooven de open gedeelten in de gevels te kunnen overbruggen heeft hij in de gemetselde- en betonnen vlakken verstevigingsbalken van ijzer ingewerkt. Vooral op deze punten is het dat na 50 jaren gebreken zichtbaar werden. Door het roesten van het niet verzinkte ijzer ontètonden scheuren in beton en metselwerk waardoor water kon binnendringen. Dit water bevroor in de winter waardoor de scheurvorming verder ging enz.. Dit waren belangrijke punten in het restauratiewerk die grondig aangepakt moesten worden waardoor verflagen, pleisterlagen en soms gedeelten van metselwerk verwijderd moesten worden afb.. t/m Rietveld zou dit geen ongewone gang van zaken gevonden hebben. Hij ging er van uit dat een woonhuis werd gebouwd voor één generatie. Daarna zou het zonder bezwaar moeten kunnen verdwijnen om nieuwe ontwikkelingen niet in de weg te staan. Wij hebben de gebreken echter verholpen, omdat we het zeer belang- OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder rijk vinden dat het huis "blijft bestaan als voorbeeld van een sprong in de ontwikkeling van de architektuur, dat voorlopig verdere ontwikkelingen eerder zal stimuleren dan remmen. Dokumentatie. Ter dokumentatie van het Rietveld Schröder Huis zijn de hier onder volgende gegevens aanwezig: a • Bouwtekening en. 1é De door Rietveld gemaakte tekening voor de aanvrage van de bouwvergunning gedateerd 2 juli 1924, op schaal 1 : 100. Deze tekening is zeer onvolledig en wijkt op verschillende punten af van het gebouwde,afb. 2* 23 door Rietveld gemaakte werktekeningen voor de uitvoering. 6 stuks geveltekeningen op schaal 1 : 25. Van elke gevel 2 verschillende tekeningen, de een meer uitgewerkt dan de ander» 3 tekeningen van de balklagen van de begane grond-vlo er, de verdiepingsvloer en het dak op schaal 1 : 25. 1 schets van de entree met het trapje op schaal 1 : 10. 1 schets van het rookkanaal in de keuken op schaal 1 : 10. 1 tekening van de ijzeren steunpunten in de kozijnen van de oosthoek van de woonhoek op de eerste verdieping op schaal 1 : 10* 11 stuks tekeningen van de kozijnen met ramen en deuren op schaal 1 : 10. Verschillende van deze tekeningen zijn op meerdere punten niet in overeenstemming met de werkelijkheid, afb. t/m 3. 7 schetsjes van Rietveld op een korrespondentiekaart en bloknootvelletjes, voor een deel perspektivisch getekend om de werktekeningen te verduidelijken en blijkens de aah-tekeningen ook om maten en kleuren nader te bepalen, afb. t/m Van de onder 1 en 2 genoemde tekeningen kan in het algemeen worden vastgesteld dat ze op verschillende punten niet in overeenstemming zijn met de werkelijkheid. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Het ijzeren trapje van het balkon in de noord-oostgevel naar het dak komt op de tekeningen niet voor. De ramen in de oosthoek van de woonhoek op de verdieping zijn nog getekend als opklapbare ramen, terwijl er draairamen zijn gemaakt. Deze hoek is ook nog niet getekend als geheel open te maken door het openen van de ramen, zoals het in werkelijkheid kan. De regenwaterafvoerpijp in de zuid-oostgevel is niet getekend. Verschillende kozijnen zijn anders getekend dan ze zijn uitgevoerd. De onder 3 genoemde schetsjes van Rietveld zijn wel in overeenstemming met de werkelijkheid. Het lijkt duidelijk dat verschillende punten niet vanaf een tekening zijn gemaakt, maar in mondeling overleg met de architekt ter plaatse zijn bepaald. Onvoorziene omstandigheden werden hierbij niet uitgesloten maar in het konsept opgenomen. Een voorbeeld hiervan zijn de balkonrailings. Deze zijn van hoekijzer. Rietveld had deze bedoeld met de vlakke kant tegen de kolommen wat voor de bevestiging voor de hand ligt, afb. De smid heeft ze wchter andersom bevestigd zie afb. Toen Rietveld dit zag vond hij de gemaakte oplossing ook goed. Hij liet ook niet gauw iemand die zijn best gedaan had op zijn werk dit afbreken of overdo en„ b. Publikatietekeningen. In 1952 zijn op het atelier van Rietveld door zijn medewerksters ingekleurde publikatietekeningen gemaakt op schaal 1 ; 200 Deze tekeningen waren bestemd voor tentoonstellingen. Zij werden door Rietveld beschouwd als op zich zelf staande objekten en niet als afbeelding van het gebouwde huis. Aan beide ligt natuurlijk wel dezelfde idee ten grondslag. De realisering is echter verschillend. De tekeningen zijn te beschouwen als de konkretisering van de idee op papier met potlood en verf. Het huis zoals het is gebouwd is de konkretisering van dezelfde idee met de voorhanden techniek en materialen. Rietveld wilde dan ook niet dat er tijdens het maken van de tekeningen naar het gebouwde werd gekeken. Voor beide gelden niet dezelfde regels. In de tekeningen van de zuid-west- en van de zuid-oost- OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder gevel is het gevelvlak hoven het halkon in de zuid-roostgevel verschillend weergegeven. De hemelwaterafvoerpijp in de zuid-oostgevel is niet aangegeven en de buitenkanten van de dakvlakken liggen in één lijn met aansluitende gevelvlakken. Zo kon het wek worden getekend; maar is het niet gemaakt. c. Maquettes. Rietveld z&èf maakte in het ontwerpstadium een kleine maquette van stroken briefkaartpapier en lucifersstokjes en later voordat de bouw begon een grote maquette van glas èn karton, waarschijnlijk op schaal 1 : 25, dezelfde schaal waarop hij de gevels tekende. Beide maquettes zijn niet meer aanwezig. Daarna zijn er voor tentoonstellingen onder supervisie van Rietveld nog 2 maquettes gemaakt op schaal 1 : 50 die in het bezit zijn van het Museum of Modern Art in New York en het Stedelijk M7-seum in Amsterdam. Verder 1 maquette op schaal 1 : 20 die in het Oentraal Museum in Utrecht staat. Voor deze latere maquettes geldt hetzelfde als voor de. tekemingen. Rietveld beschouwde ze als op zichzelf staande objekten en niet als afbeeldingen van de werkelijkheid. Ubk de maquettes wijken op verschillende punten af van elkaar en het gebouwde. d. 0 pme t ings t eken ing en 9 Nadat bleek dat de aanwezige gegevens niet in overeenstemming zijn met het gebouwde hebben wij in 1974 het huis opgemeten en aan de hand van de opmetingen tekeningen gemaakt op schaal 1 : 20 van de 2 plattegronden, de 3 aanzichten en 3 doorsneden afb. t/m .Op basis van deze tekeningen, aanwezig fotomateriaal en gesprekken met mevrouw Schröder hebben we hierna öen rekonstruktie gemaakt van de toestand in 1925 afb. t/m e. Besteko Rietveld heeft voor de uitvoering van het werk een bestek geschreven van zes bladzijden afb. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder De kleuren. De muurvlakken van het huis zijn geschilderd in wit, gebroken wit en vier tinten grijs. De andere elementen in wit, zwart en grijs, blauw,geel en rood.. Het eerste schilderwerk van de muurvlakken in 1924 is niet helemaal gelukt. De verflaag en het muurwerk zogen bij regenbuien veel water op waardoor het er zeer vlekkerig uit zag. Misschien had Rietveld verwacht dat de muurvlakken niet geschilderd zouden worden. Hij heeft in het bestek voorgeschreven dat het stukadoorwerk van de buitenzijde van de muurvlakken in 4 verschillende tinten grijs uitgevoerd moest worden. Dit is ook gebeurd. Het stucadoorwerk is verschillend van kleur. Toch is het kort na de bouw al geschilderd. Waarschijnlijk voor de eerste maal met kalk met een toeslag. Madat bleek dat het resultaat niet goed was werd een muurverf gebruikt die geschikt was voor buitenwerk. In het begin zal dit een caseïneëmulsieverf zijn geweest, later werd een kunststof-emulsieverf toegepast. Het huis ia in de loop der tijd verschillende malen geschilderd door verschillende schilders. De laatste maal onder toezicht van Rietveld in 1963» daarna door dezelfde schilder in opdracht van mevrouw Schröder in 1968, waarbij toen is geprobeerd dezelfde tinten te mengen als op de muren werden aangetroffen, die echter in de periode van 5 jaren wellicht verkleurd zullen zijn. Toen in 1973 met de voorstudies voor de restauratie werd begonnen, was het huis, een jaar daarvoor door een door derden aanbevolen schilder zonder toezicht, zeer slordig in verkeerde tinten geschilderd. Gelukkig ten dele, want toen zé halfweg waren, heeft mevrouw Schröder, die konstateerde dat het werk niet zoals afgesproken werd uitgevoerd, ze weggestuurd. Het schilderwerk van de restauratie is weer uitgevoerd door het schildersbedrijf dat het huis in 19 en ook verschillende malen daarvoor onder toezicht van Rietveld heeft geschilderd. Bij dit bedrijf werkt nog een uitvoerder die veel voor Rietveld heeft gewerkt en voor het Rietveld Schröder Huis ter plaatse OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Rietveld Schröder huis 1925 - 1975» -1- f Het Rietveld Schröder huis was op 1 januari 1975 vijftig jaar oud. Het is ontstaan uit de samenwerking van mevrouw Tr. Schrö der-Schr'éder, die het huis heeft laten houwen, en architekt G. Th. Rietveld. Het is intussen hekend over de hele wereld en staat beschreven en afgebeeld in vrijwel alle boeken over de architektuur van deze eeuw. Toen het werd gebouwd was het zo nieuw, zo totaal anders dan het allergrootste deel van wat er verder werd gebouwd, dat het nog steeds verbazingwekkend is dat- lxot ot staat. Het was een gelukkig moment in de tijd, dat de vonk oversloeg tussen de ideeën van mevrouw Schröder en Rietveld, waaruit dan in een snel proces dit baanbrekende bouwwerkje is ontstaan. Zij hebben in dit werk kunnen realiseren wat Rietveld schreef in het tijdsnhrift "de stijl" in 1927: uElke ware schepping (of ze in de vorm van uitvinding, gebouw, schilderij, dans of muziek verschijnt) verandert het inzicht, de eisen en de behoeften van de tijd en komt in botsing met nog heersende eisen en behoeften van vorige perioden. Een schepping moet dus de plaats veroveren in plaats van te beantwoorden aan de geldende eisen en de noodzakelijkheid. It Het Rietveld Schröder huis verscheen in het Utrechtse stadsbeeld als een donderslag bij heldere hemel. Voor Rietveld en mevrouw Schröder kwam het echter niet zo maar uit de lucht vallen. Er ging heel wat aan vooraf. Hun leven had zich in de voorafgaande jaren zodanig ontwikkeld, dat dit huis moest worden gemaakt zoals het er nu staat. Om ïiiet alleen het hoe van het huis, maar ook het waarom te kunnen beschrijven, is het nodig de voorgeschiedenis waarin de kiem werd gelegd, er in te betrekken. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Vroegere woonervaringen van mevrouw Schröder en liet Rietveld _Schrö derhui s. Toen mevrouw Schröder in 192$ met Rietveld ging praten over een nieuw huis, woonde ze in een herenhuis in de Biltstraat no. 135 in Utrecht. Haar man was een jaar daarvoor na een 0 langdurige ernstige ziekte gestorven. Hij was jurist, had aanvankelijkeen advokatenpraktijk maar ging later in het zakenleven. Daarnaast voerde hij de sekretariaten van de verenigingen voor de zedelijke verbetering van gevangenen en de kinderbescherming. Mevrouw Schröder moest na de dood van haar man het zeer grote huis met de praktijkruimten en het vele personeel opgeven en een kleinere eenvoudiger wijze van wonen zoeken. Zij had 12 jaar in het huis in de Biltstraat gewoond. Zi^was met haar man e-e-r&t—e-eïï half- -jaar itï^freht, in__de buurt_, wnrd in 191? het huis geko-eht^ Er waren drie verdiepingen, een laag sousterrain met de vloer op de hoogte van de ^ tuin. Een zeer hoge verdieping daarboven met de eigenlijke woonkamers en een tweede verdieping met kamers en een zolderruimte. zie tekeningen ?Toen in^yerband niet de ko mot-van hot weïuL-gezo-eht, werd nadat al verschillende huizen waron-afee-wezen voor dit huis snel beslist. Het karakteristieke van dit type huis is de ligging van de eigenlijke woonvertrekken niet op, maar enkele meters boven het niveau van de straat en de tuin. Er is een zekere distantie tussen de woonruimten en de aardbodem. De woonruimten zijn^door een trap met de begane grond verbonden. Dit geeft een gevoel van geborgenheid en privacy, wat mevrouw Schröder zeer aansprak en waar ze vanuit haar jeugd mee vertrouwd was. Twee huizen in Arnhem waar ze een groot gedeelte van haar jeugd in had gewoond waren ook zo. Het ene huis had een zeer grote tuin waar je van bovenaf in keek vanuit de woonvertrekken. Van het tweede huis is het buiten zitten op een groot met klimop begroeid balkon, dat grensde aan de woonkamer, sterk in de herinnering bewaard gebleven. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder De trek naar "boven is in alle woonsituaties van mevrouw ^ Schröder w^ar te nemen. In 1915» toen ze inmiddels drie kinderen had, was ze een tijd lang erg zwak. De familie had toen jr- tot 1919 een huisje in Bilthoven in de hossen,waar ze vijf h. zes maanden van het jaar woonden. Dit huisje had een lang halkon waar ze h,eel veel zat met de kinderen en schooltje speelde. Zij zocht deze plek op, omdat het op de begane grond tussen het opgroeiende hakhout als te ingesloten en te donker werd ervaren. Naast de behoefte aan privacy en distantie tot de grond, speelt hier waarschijnlijk nog een ander motief mee, de relatie tot de lucht, de wolken, de sterren en het weer» Haar vader had dit ook. Hij leefde in een sterke relatie met de elementen, wist altijd wat voor weer er zou komen en had ei- Rietveld zag de ruimte als zijn materiaal, als het medium van de architektuur. Dit heeft hij in het Rietveld Schröder huis optimaal kunnen verbeelden door vorm te geven aan de existen-ti'êle-ruimtelijke behoeften van mevrouw Schröder. Deze behoef- ten die in vroegere woonsituaties misschien nog onbewust^eên rol speelden, zijn in het konsept van het Rietveld Schröder huis bewust geformuleerd en gekonkretiseerd. Dit is denk ik wat Rietveld bedoelde met "onthullen van levenswaarde in de r architektuur". Het Rietveld Schröder _huis is een beeld van een voor die tijd nieuwe ruimtebeleving. Mevrouw Schröder heeft het huis zoals het is geworden bewust gewild. Toen het klaar was, was het voor haar geen verrassingo Het was zoals ze wist dat het moest zijn. Ze was zich haar be-^^ hoef ten zo duidelijk bewust, dat Rietveld er vorm aan kon geven. Dit gebeurde niet zo gescheiden als het hier misschien kan overkomen, maar in voortdurende wisselwerking en harmonie. De een zei wat de ander dacht. Aan de hand van vroegere ervaringen wordt de mens zichzelf en zijn behoefèen bewust. Hierboven wordt verband gelegd tussen het ruimtebeeld van het Rietveld Schröder huis en vroegere ( genlijk jm een haven willen wonen. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder ruimtelijke ervaringen van mevrouw Schröder. Er is ook op heel konkrete punten een duidelijk verhand tussen het huis in de Biltstraat en het Rietveld Schröder huis. In beide gevallen liggen beneden werkruimten en de keuken. De werkruimten zijn in het eerste geval praktijkruimten en in het tweede atelier en bibliotheek. Beide keukens zijn via een liftje verbonden met de daarboven gelegen eetkamers. Mevrouw Schröder had in het huis in de Biltstraat het liftje zelf laten inbouwen om het heen en weer lopen van beneden naar boven te beperken. Van de woonverdieping in het huis in de Biltstraat herinnert mevrouw Schröder zich als bizondere ervaring dat een groot gedeelte van de kamers, die alle rond een middengang met trap lagen, met elkaar in verbinding stonden door deuren in de schei-dingswanden aan de gevelzijde, zie afb. Het was mogelijk vanuit de ouderslaapkamer door de badkamer en /Yyv^^JP naar de werkkamer te gaan zonder door de gang te hoe- yi vrDk~ ven lopen. Wanneer de deuren open stónden werd de scheiding van ' ry\jlX- versckiHende kamers voor een deel opgeheven. Hier kan de ervaring met een aanzet tot een open plattegrond worden gesig-nalleerd die in het Rietveld Schröder huis optimaal is uitgewerkt. In het midden van het huis in de Biltstraat ligt het trappenhuis, waarvan het prachtige licht dat hier via het trapgat van boven kwam, in herinnering is gebleven. Ook in het Rietveld Schröder huis ligt de trap in het midden met nog meer en nog mooier licht dat van boven invalt. Een sterke onaangename ervaring van het huis in de Biltstraat «^de grote hoogte van de woonvertrekken. Mevrouw Schröder zegt dat ze dit niet "aankon". Ze kon er letterlijk en figuurlijk niet bij. De behoefte aan totale ervaarbaarheid van de ruimte betekende voor haar ook heel konkreet totale bereikbaarheid. In het nieuwe huis is dit gerealiseerd. De hoogte heeft overal een menselijke maat. Binnen en buiten gaan horizontaal en vertikaal niet al-^^ leen visueel in elkaar over, het is ook mogelijk van binnen U^tau^ naar buiten te gaan. Horizontaal op de balkons in elke gevel y. en vertikaal d.m.v. een ladd|rt^je dat op het traphek werd ge- _ plaatst waarmee het mogelijk ls- in de dakopbouw en op het dak te komen. Deze mogelijkheid werd ook gebruikt. Voor de bele- OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder ving van de lucht en het licht maar ook om te zien of het dak in orde was, of het regenwater wel goed weg liep of om bladeren uit de goot te halen. Er is ook nog een tweede verbinding met het dak gemaakt d.m.v. een ijzeren trapje vanaf het balkon in de noord-oost gevel. Het is mogelijk van binnenuit op het dak te gaan en van daaruit buitenlangs de gevel via een balkon weer naar tóen, Het begin van de samenwerking. Mevrouw Schröder vond de indeling van het huis in de Biltstraat met de slaapkamer, badkamer, suite, werkkamer en speelkamer rond het trappenhuis wel goed. Dit was eenvoudig en overzichtelijk. De grote kooj^tj^|n daarmee de slechte verhouding van de ruimten begon haar steeds meer te hinderen. In 1921 voelde ze een sterke behoefte haar eigen werkkamer naar haar inzicht te laten veranderen. Haar man heeft intensief gezocht om een architekt te vinden die dit zou kunnen doen. Een gerenommeerde Utrechtse binnenhuisarchitekt werd gevraagd een s te komen kijken. Het eerste gesprek met hem verliep echter zodanig dat mevrouw Schröder niet verwachtte dat hij kon maken wat zij bedoelde. Zo bleef de kamer voorlopig nog zoals ze was. Er werd , niet aan gedacht Rietveld,te vragen mi1 dit w Giekje, odnaVze-nieNjj wi Ze kenden hem wel maar niet als architekt. Hij was verschillende malen in huis geweest om in dienst van zijn vader meubelmakerskarweitjes op te knappen. Daarna hadden ze hem sinds 1915 uit het oog verloren. Ze wisten niet hoe hij zich verder ontwikkeld had. Rietveld werkte intussen niet meer als meubelmaker. Nadat hij het vak had geleerd in de meubelmakerij van zijn vader was hij gaan werken als tekenaar op het atelier van de edelsmid Karei Begeer, 's Avonds volgde hij een kursus in bouwkunde en architektuur. In 1911 vestigde hij zich als zelfstandig meubelmaker, in 1919 als architekt. Karei Begeer heeft waarschijnlijk het talent niet gezien dat er stak in de jonge Rietveld. Wel OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Cornelis Begeer, een juwelier, die Rietveld in 1920 zijn winkel liet verbouwen. Toen hij hierna in Amsterdam in de Kalver-straat een nieuwe zaak, de Goud en Zilver Compagnie, wilde vestigen, vroeg hij Rietveld hiervoor een ontwerp te maken. De heer Schröder had intussen zijn werkzaamheden als advokaat heeindigd, omdat' 'hij zïöïT te "v'eel lie^--meealep:enr--door_da-ai3ren<ie die hij in dit werk tegenkwam. Hij hield zich veel bezig met nieuw op te richten zaken en was president kommissaris van de i/x CsVvJLwJ, zaak die de Begeer^ in Amsterdam wilden beginnen. Toen het ont-^^ werp gereed was werd mevrouw Schröder gevraagd naar de door WA f-rfc Rietveld gemaakte maquette te komen kijken, omdat de architekt Rietveld misschien diegene zou kunnen zijn die haar zou kunnen helpen met haar kamer. Mevrouw Schröder was niet zo geweldig i n maetUre-t-te-r-Z e vond het eigenlijk niet zo goed gouden en zilveren voorwerpen in een gizen vitrine bijna op straat te zetten foto , maar~"~se dacht ~w~êT~met Ri-etveld - -ta-Jninner^jaamenwarkerr. En dit gebeurde dan. Zo kwam Rietveld weer in het huis, niet meer om meubels te repareren maar als architekt. Hij kreeg de opdracht en na enkele gesprekken kwam hiij met een ontwerp waarin hij had geprobeerd de stijl van het ^ huis zo weinig mogelijk te verstoren. Mevrouw Schröder was zeer % teleurgesteld. Zij maakte hem duidelijk.dat juist de stijl van het huis, het statige vertikale, /iiaar zö tegen stond. In plaats i van het omhoog strevende had ze behoefte aan het rustgevende s^OM \ijJc. horizontale. Zij toonde aan de hand van boeken met engelse interieurs wat ze zich voorstelde. Toen Rietveld dit zag wist (faj^+^/W^ hij wat hij kon maken. Hij kwam met een nieuw ontwerp dat onmiddellijk werd geaksepteerd en gemaakt door een groep handwerkers uit de van Kees Boeke foto's Mevrouw Schröder was zeer gelukkig met het resultaat. Het moet een mooie kamer geweest zijn. Rietveld moet ook zelf gevonden hebben dat hij iets goeds gemaakt had, want hij^ nam Bruno Taut, Lissitzky, Kurt Schwitters en Piet Elling, toen ze in Utrecht waren, mee naar de Biltstraat, om de kamer te laten zien. Over één punt was hij echter niet tevreden. Om de verhoudingen van de kamer te verbeteren had hij de ramen visueel verlaagd. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Hij had een horizontale hand voor de ramen langs laten lopen waardoor de overgordijnen aan de kamerzijde veelkorter konden zijno Tussen de ramen en de hand hingen de glasgordijnen over de volle hoogte van de ramen. De glasgordijnen verdoezelden de verlaging in het interieur. Van huiten zag je niet dat er van binnen essentiele veranderingen hadden plaats ge-, vondeno Rietveld vond dat hij hiermee wat verstopt had. Dit punt had hij niet beter kunnen oplossen. Mevrouw Schröder had de architekt gevonden die ze zocht en Rietveld iemand die hem helemaal begreep, die zag wat hij (-kon en hem stimuleerde. Hij vroeg haar na afl&op vair-ftarfii wnvlj^t of zij zich verder met zijn werk wilde blijven bemoeien. Het ontstaan van het ontwerp voor het Rietveld Schröder huis. Toen haar man in 1923 was gestorven, wilde mevrouw Schriöder terwille van haar kinderen, die hier hun vriendjes hadden en naar school gingen, in Utrecht blijven wonen. Zij vroeg Rietveld haar te helpen met het zoeken van een kleiner huis. Dit lukte echter niet. Er was niets te vinden. Zij besloten toen te proberen een nieuw huisje te bouwen. Het zal uit het voorgaande duidelijk zijn dat mevrouw Schröder, die de aktiviteit van de stad niet wilde missen, aan de rand van de stad zou willen wonen vanwege de ruimte en de natuur. Aan de oostrand van de stad, om te wonen het meest aantrekkelijke deel van Utrecht, was nog één klein stukje grond onbebouwd, aan het eind van de Prins Hendriklaan. Het lag naast een rijtje van 4 huizen. Een beetje een overgebleven stukje met een wijds uitzicht over de omringende polder, die was opgenomen in de waterlinie. Daar^&ocht niet gebouwd worden. Voorlopig zou het uitzicht dus vrij blijven. Dit is een belangrijk uitgangspunt geweest voor het ontwerp. Het huis is niet naast de vier al aanwezige huizen gebouwd, maar tegen de zijgevel van het laatste huis, gericht op de ruimte van de polder, met de ingang niet aan de Prins Hendrik laan, maar aan de zijde van de Laan van Minsweerd, waarvan verwacht werd dat deze zou worden doorgetrokkenvoor het huis langs. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Rietveld heeft eens gezegd dat het houwterreintje een stukje grond van niks was» Eeen onbestemde ruimte in een laantje waar niemand naar omkeek voordat het huis er was* Een landelijk beweginkje met een boerderijtje waar het stukje grond zo'n beetje bij hoorde. Een verlaten hoekje met wat onkruid en een hoge muur waar ieder die een kleine boodschap moest maar tegen aan ging staan, waar hij en mevrouw Schröder dan een ruimtetje van gemaakt hebben waardoor het duidelijk en reëel is geworden. En over het huis, dat ze dat er maar gewoon tegen aan gezet hebben en dat het maar het beste was dat het zoveel mogelijk afstak. Mevrouw Schröder en Rietveld hebben samen de indeling van het sashuis tot in de details bepaald aan de hand van de levens^oor-^ waarden van mevrouw Schröder, die zij zich zeer bewust was geworden. Allereerst werden de plattegronden getekend. Op de wo onver dieping was de plaats van de bedbankan^en belangrijk gegeven. Mevrouw Schröder voiid het niet ga^u^n bed onder een raam te plaatsen, waar bedden waron godaoht konden......gewn -L-jyaffign komen -Wk. . Nadat van het huis met de plaats van de meubels was bepaald, ging Rietveld aan het werk met de buitenkant» Hij kwam na enige tijd met een maquette waarvan hij^ahter nif,niet geheel overtuigd was afb. pp g | I jpi ^ Hij zei wannéér we nog wat aan de indeling kunnen veranderen kan ik het nog heel anders maken. Dit gebeurde en in korte tijd had hij toen een kleine open maquette gemaakt van stroken van briefkaarten en lucifersstokjes waar ze beiden enthousiast over waren. Deze maquette is er niet meer. Hierna gaat het snel. Toen ontstonden de perspektiévische tekeningen waarin het nieuwe konsept al bijna geheel is doorgebroken afbeelding en . In de eerstetekening domineert het vertikale nog» Het gedeelte in de zuid-oost gevel met de ingang en de ramen boven het balkon is nog ingeklemd tussen de 2 witte wanden aan weerszijden. In de tweede tekening zijn de beide witte wanden verbonden door de horizontale wand boven het balkon die op de hoeken niet meer tussen de wanden ligt opgesloten maar er langs loopt. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder In de tweede tekening is de kompositie van de primaire kleuren nog heel anders dan later is gemaakt. Met name is het rode paaltje in de zuid-oost gevel hier nog blauw, In de eerste maquette is er nog duidelijk sprake van gevels die de binnenruimte afsluiten. In de tekeningen zijn de gevels opgelost en uitgekristalliseerd tot elementen die staan tussen binnen en buiten, die niet alleen de binnenruimte maar ook de buitenruimte vorm geven. In plaats van gevels die een binnenruimte afsluiten, zijn er nu elementen die in de ruimte staan. De gevelvlakken met gaten voor de ramen van het eerste ontwerp zijn vervangen door open en gesloten elementen. Deze ontwikkeling van de eerste maquette tot de ruimtelijke tekeningen, diè de uiteindelijke vorm al dicht benaderen, heeft zich in een; zeer korte tijd afgespeeld. Het is echter een gjejwe|.dige sprtong naar een nieuwe architektuur, waarvoor B£«f&veld in het Schröderhuis een nieuwe vormentaal ontwikkelt OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder De ruimte en de ruimtebepalende elementen in het Rietveld Schröder Huis. De nieuwe architektuur en de nieuwe vormentaal van het Rietveld Schröder Huis,V\8ebben als onderwerp de ruimte. De architekto-nische ruimte, die ontstaat wanneer in de oneindige ruimte die er altijd was, begrenzingen worden opgericht, waardoor een deel van de oneindige ruimte op de mens wordt betrokken, een menselijke dimensie krijgt en daarmee uitbreiding van de menselijke werkelijkheid wordt» De ruimte heeft natuurlijk altijd een rol gespeeld in alles wat er gebouwd is, echter meestal sterk gebonden aan en mede bepaald door faktoren als kultus, verdediging, reprensentatie, macht, bouwstijl, bouwmateriaal, konstruktiemethoden enz. In het Rietveld Schröder Kuis gaat het om de ruimte sec, om de beleving van de ruimte als op zich zelf staand verschijnsel met eigen kwaliteiten. Rietveld heeft in een artikel in het tijdschrift i 10 van december 1928 geschreven: "De werkelijkheid die de architektuur scheppen kan is de ruimte." De ruimte wordt werkelijkheid, ervaarbaar, in de waarneming van de begrenzingen. In de architektuur voornamelijk in de visuele waarneming. Rietveld heeft de ruimtebegrenzingen van het Rietveld Schröder Huis, bewust vorm gegeven, d.w.z. afmeting, o pp e rvlak t eQs truktuur en kleur bepaald, met het oog op het visuele aspekx van de begrenzingen in het proces van de ruimtebeleving. Elke associatiemogelijkheid met vroegere bouwstijlen werd bewust vermeden. Hierdoor ontstond de vrijheid zich met een schone lei volledig te richten op de ruimte en deze in al haar kwaliteiten, binnen en buiten, voor en achter-onder en 7 * boven, hoog en laag, breed en smal, licht en donkerden niet te vergeten tussen, enz. ervaarbaar te maken. Het ligt voor de hand dat een dergelijke brede skala aan ruimteervaringen alleen mogelijk is in een ruimtelijk organisme met een zekere kom-plexiteit. In het Rietveld Schröder Huis is een dergelijk OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder ruimtelijk organisme gerealiseerd met begrenzingen die "bestaan uit een groot aantal zelfstandigen-duidelijk van elkaar onderscheiden elementen, met een eigen plaats en vorm afhankelijk van hun betekenis in het geheel, Be belangrijkste funktie van de elementen is het bepalen van 7$ de ruimte. Zij vervullen ook andere funkties die van oudsher worden uitgedrukt in de benamingen muur, dak, kolom, regenwaterpijp enz.. Hun eigenlijke betekenis komt echter beter tot zijn recht wanneer we in dit geval deze benamingen niet gebruiken maar alle elementen samenvatten onder de naam ruimtebepa-lende elementen. Een algemene eigenschap van de ruimtebepalende elementen van het Rietveld Schröder Muis is, dat alle buitenkanten vlak zijn en haaks op elkaar staan. De elementen hebben op zichzelf geen als zodanig herkenbare boven-, onder-, zij-, voor- of achterkant. Het geheel daardoor ook nauwelijks. Zo kon het voorkomen dat het huis in een architektuurboek op zijn kant werd afgebeeld. Tijdens de bouw was deze eigenschap soms aanleiding tot grappen. De timmerlui hebben eens een kozijn op de kop gezet om te zien of Rietveld het merkte. De elementen zijn naar hun vorm en kleur en hun plaats in het geheel onder te verdelen in groepen. Dit blijkt bij het uit elkaar halen van het huis wat we in een maquette op schaal 1 : 50 hebben gedaan. Wanneer de elementen van de maquette volgens de afbeeldingen . • en uiteen gelegd worden, zijn er 4 groepen met de hieronder volgende karakteristieke kenmerken te onderscheiden: kenmerk: grotere vlakke elementen. Kleur wit en 1 stuks gebroken_wit_. kenmerk: kleinere vlakke elementen. Kleur verschillende tonen grijs, enkele wit. kenmerk: lineaire elementen. Kleuren wit, zwart en grijs, rood, geel en blauw, kenmerk: uit meerdere onderdelen samengestelde elementen, kleur: ramen en deuren zwart, laddertje zwart, dakopbouw glas met witte spijlen, bankje blauw en zwart. groep 1 : afb. groep 2 : afb. groep 3 : afb. groep 4 : afb. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Afbo toont de bouwplaats in de maquette, de zijgevel van het blok waar het huis tegenaan is gezet. Het was de bedoeling dat de gevel één van de binnenvlakken van het huis zou zijn. Dit is niet gebeurd, omdat de eigenaar niet goed vond dat balken in zijn muur werden opgelegd. Vandaar dat hier al een grijs e-lement uit groep 2 als nieuwe achtergrond is opgesteld. Op afb. liggen alle elementen op^ do bouwplaats te wachten om geordend te worden tot het Rietveld Schröder Huis. Dit ordenen dient noodzakelijkerwijze in een bepaalde volgorde te verlopen, in relatie met de betekenis van de verschillende groepen elementen in het geheel. Te beginnen met groep 1. De elementen van d vs. deze groep vormen tesamen de ruimtelijke en konstruktieve struk-# tuur van het huis, het raamwerk waarbinnen de andere groepen risJ' - sylf" hun plaats vinden afb. en . De elementen van groep 1 moe- ten geplaatst zijn voordat de andere groepen aangebracht kunnen worden. Ze kunnen de primaire ruimtebepalende elementen genoemd worden. Ze zijn scheidende elementen.en bepalen in grote lijnen de relatie binnenruimte - buitenruimte die in de openingen tussen de primaire elementen met de elementen van de andere groepen nader zal worden bepaald. Ter plaatse van de primaire elementen is de relatie binnen-buiten ondubbelzinnig. Aan de ene kant is binnen, aan de andere kant buiten. Vorm en kleur zijn eveneens zeer uitgesproken. Dit zijn de elementen met de grootste afmetingen en hun kleur is wit en gebroken _wit_. Door ^c de grote lichtreflektie springen ze in het totaal sterk in het oog. Tussen de primaire elementen die binnen en buiten van elkaar scheiden, liggen de zones waar binnen en buiten in elkaar overgaan. Dit gebeurt overal op verschillende wijze, die op zichzelf ook weer verandert in verband met de weersomstandigheden, het licht, open of dicht zijn van ramen en deuren enz.. In plaats van de scheiding door één primair element hebben we hier overgangssituaties die van geval tot geval nader gepreciseerd worden met de elementen van de groepen 2, 3 en 4. In plaats van één wit element een veel komplexere situatie waarin een OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder groot aantal verschillende elementen met verschillende kleuren een rol spelen. Allereerst de elementen van groep 2, de secundaire elementen. Afh. , en kleinere vlakke elementen die de niet doorzichtige delen van de overgangen vormen. De secundaire elementen vervullen een minder zelfstandige rol dan de primaire. Ze zijn alleen daar wit waar ze onder "brede overstekken weinig licht vangen en verder grijs in een toon die in iedere situatie opnieuw is bepaald in samenhang met de kleuren van de omringende elementen. Er zijn 4 tonen grijs. De volgende groep elementen waarvan het merendeel ook in de overgangssituaties een rol speelt is groep 3. De groep van de tertiaire elementen. Met deze lineaire elementen worden sterke horizontale en vertikale aksenten gezet, afb. , en . Dit is ook het geval met de regenwaterafvoerpijpen op enkele primaire elementen. Deze onderscheiden zich bewust van de achtergrond doordat voor het gebroken witte vlak een witte pijp is geplaatst en voor de witte vlakken grijze pijpen. In de openingen die nog zijn over gebleven worden tenslotte de elementen van groep 4 geplaatst, afb. , en . Deze elementen waaraan in het praktisch gebruik hogere eisen worden gesteld dan aan alle andere, zijn in verband hiermee samengesteld uit meerdere onderdelen. Zij zijn ingewikkelder van vorm en konstruktie dan de andere elementen, soms uit meerdere materialen gemaakt en voorzien van toevoegingen b.v. de ramen en deuren, gemaakt van hout en glas en voorzien van scharnieren, ? uitzetters,', sloten enz. Visueel spelen deze elementen in het geheel de minst aktieve rol. De kleur is overwegend het licht opslorpende zwart. Wat de toepassing van de kleuren betreft blijkt dat Rietveld ook bij dit huis de methode heeft toegepast waarover hij in een voordracht voor de vereniging van , belgische kleurenadviseurs heeft gezegd: "Ik bepaal de licht-J Ü LH reflektie door verschillende grijzen. Lichter voor hetgeen naar vorm moet uitkomen en donkerder dat wat bijkomstig is. Een colorist, een schilder, kan mij dan adviseren in plaats van - deze grijzen kleuren aan te wijzen die een zelfde lichtwaarde . <s\r* ^ benaderen als de grijzen." OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder In de analyse hebben we het huis uiteengelegd en weer in elkaar gezet om inzicht te krijgen in de wijze waarop de ruimte is bepaald en hoe de middelen waarmee dit gebeurt zijn verwerkt. Het is mogelijk op deze wijze te ontdekken hoe het huis in elkaar zit. Het huis openbaart zich echter pas werkelijk wanneer het wordt beleefd. De analyse is te vergelijken met de partituur van een muziekstuk en het beleven van de werkelijkheid met het ondergaan van de muziek. Het geheel is in werkelijkheid veel meer dan de som van de onderscheiden delen. De veranderbare woonverdiepingo Op de tekening gfb. > die is gebruikt om de bouwvergunning aan te vragen, is een indeling aangegeven die in overeenstemming is met de toen en ook nu nog voor een deel geldende voorschriften. Een huis moet volgens de bouwverordening een voorgeschreven aantal vertrekken bevatten die ook nog op een bepaalde wijze t.o.v. elkaar moeten liggen. Aan deze voorschriften heeft Rietveld voldaan in de indeling van de begane grond. Hier staan de benamingen ingeschreven van de ruimten die een woning volgens de voorschriften moet omvatten. In de plattegrond van de verdieping staat ingeschreven "zolder" afb. Voor een zolder gelden geen bepaalde voorschriften. Dat is van oudsher een ruimte die overblijft en niet zo'n duidelijke funktie heeft. Deze zolderruimte is ingericht ais de eigenlijke woonruimte. Toen het huis in gebruik werd genomen, werden de 4 ruimten rond de hal op de begane grond gebruikt als keuken, studeerkamertje, atelier en kamer voor de hulp in de huishouding, zoals dit in het vorige huis in de Biltstraat ook het geval was. De verdieping werd gebruikt als woon- en slaapruimte van mevrouw Schröder en haar 3 kinderen. Op de tekening zijn alleen de w.c. en d-e-^Ptrtmte.jiLe^- het bad afgescheiden. Naar de opvattingen van Rietveld zou de ruimte zonder verdere afscheidingen als woon- en slaapruimte gebruikt kunnen worden. Mevrouw Schröder dacht hier echter anders over. Zij wilde graag dat er OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder zodanige voorzieningen zouden komen dat de ruimte als geheel en onderverdeeld te gebruiken zou zijn» Zij hebben dit dan samen op een zeer inventieve wijze gerealiseerd in een stelsel van schuifbare schotten waarmee een indeling gemaakt kan worden als gewenst wanneer de schotten uitgeschoven zijn, terwijl in de toestand met de weggeschoven schotten de totale ruimte intakt blijft. Wanneer alle schotten uitgeschoven zijn, ontstaan er een woongedeelte en 3 af jsê- scheiden slaaphoeken voor mevrouw Schröder, haar zoon en de beide meisjes rond de kern met trapportaal, w.c. en bad. De uitvoering is uiterst simpel. Eenvoudige houten schotten met uit de handel te betrekken schuifrails, - rollen en scharnieren. Rietveld had al eerder gewerkt met schuivende schotten bij de «AA^vö* ^ verbouwing van het Militair "Tehuis sAchter St. Pieter in Utrecht. _ M- Hij had dit tehuis in 1923 verbouwd en ingericht en hiervoor ook de bekende militaire stoel ontwprpen. Hij vond echter de schuivende schotten niet zo belangrijk in het huis en hield er niet 7,n prg vaB. Hij wq? m^tar» gpa%i ri op de totale niet onderverdeelde ruimte. Wanneer mevrouw Schröder de werking vaji dej schotten demonstreerde en Rietveld er bij was, trok hi-j—zich Jteyug. Hij kon er ook niet mee omgaan, was zich niet werkelijk bewust hoe het systeem funktioneerde. Hij zal het waarschijnlijk te ingewikkeld hebben gevonden en te onrustig. Voor Mevrouw Schröder geldt het tegendeel. Zij is zeer gesteld op het dynamische qapoIs4i van haar wop.ingy'Archi-tektonische ruimte is ervaarbaar bij de gratie van het licht. Rietveld w%s zich dit zeer bewust. Hij was een meester in het werken met het licht dat hij leidde door de plaatsing en de reflektie van de ruimtebepalende elementen. Het licht is geen statisch gegeven. Het verandert in verband met de tijd van het jaar en de dag en de weersomstandigheden. In het Rietveld Schröder Huis met de overgangen van buiten naar binnen," zowel in horizontale als vertikale zin is dit zeer direkt waarneembaar. Hiermee is een levensbehoefte van mevrouw Schröder vervuld. Zij ondergaat de veranderingen in het licht niet passief OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder maar reageert hierop door veranderingen in de binnenruimte met de verschuifbare schotten. Dit is een dynamisch proces dat in hoge mate wordt bepaald door de kreativiteit van de bewoonster, waarin, vanuit de steeds wisselende gemoedstoestand,wordt gereageerd op de steeds veranderde omstandigheden in de natuur, De mogelijkheden die het gebruik van de schotten biedt zijn zeer groot^ Tussen de geheel open en geheel gesloten toestand . zijn een on&esj^ï'fct aantal verschillende standen mogelijk die x steeds a^ftabeu^ruimtelijke konstellaties opleveren. Op dit punt is het Rietveld Schröder hluis nog steeds'uniek en ongeëvenaard. Om hiervan een indruk te geven, hebben we een maquette gemaakt waarin de techniek van de schotten wordt gedemonstreerd. _ In deze maquette zijn de schotten achtereenvolgens in 8 verschillende standen gezet. Deze standen zijn van bovenaf gefotografeerd. We hebben daarna in het huis de schotten in dezelfde standen gezet en bij elke stand foto's gemaakt van de ruimte afb. t/m Wij zijn ons Saarbij bewust dat dynamiek niet in statische beelden te vangen is. Om een juister beeld te geven van de mogelijkheden zou eigenlijk een film gemaakt moeten worden onder verschillende omstandigheden, met regen en zon, mist en sneeuw, licht en donker. J.G-. Wattjes schreef in het artikel "Moderne bouwkunst in Utrecht" in het blad "Bouwbedrijf" van september 1925 over het Rietveld Schröderhuis: "Door de gebruikelijke vaste scheidingswanden te vervangen door een stelsel van verplaatsbare schotten is een zeer grote mate van bewegelijkheid in de indeling verkregen. De gehele bovenverdieping kan als een grote ruimte benut worden, waartoe in het midden de trap voert, doch kan ook in een afzon-derlijk^portaal en meer of minder kleinere of grotere vertrekken verdeeld worden. De bedoeling van deze "woonmachine" is niet om zo af en toe eens een andere indeling te maken, doch om dagelijks de indeling enige keren te veranderen naar de wisselende behoeften van verschillende tijden van dag en nacht. Of een zo ver doorgevoerde bewegelijkheid en veranderlijkheid op den duur geriefelijk zal blijken, betwijfel ik ten zeerste." OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Nu-aaa, 50 jaar schuift mevrouw Schröder nog steeds dage±irjk5" m£ï~de schotten. Maar Rietveld heeft dan ook eens gezegd daTt zij de enige is dó^e het huis kan bewojoêiisj -Tt^zou'kioiMartetaénendat zij de enige is die de mogelijkheden die het huis hiedt ook werkelijk gebruikt, maar ook dat zij er gevoel voor heeft welke beperkingen het huis oplegt qua gebruik en inrichting en ook de dicipline opbrengt hiernaar te leveno OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Het gebruik van het huis en daarmee samenhangende veranderingen. In de eerste periode van ca. 7 jaren nadat het huis op 1 januari 1925 in gebruik werd genomen is het huis geheel volgens de oor--spronkelijke gedachte bewoond afb. t/m . Op de verdie- ping waren de woonhoek en drie slaaphoeken ingericht. In de woonhoek werden het ontbijt en de broodmaaltijd gegeten waarbij het liftje vanuit de keuken op de begane grond werd gebruikt. In de keuken kwam het hele gezin bijeen voor de warme maaltijd. In het kamertje achter de keuken woonde dé hulp in de huishouding. Het kamertje naast de ingag werd gebruikt als studeerkamertje. De grotere kamer aan de Prins Hendriklaan was oorspronkelijk gedacht als garage. Mevrouw Schröder dacht dat het hebben van een auto die binnen zou moeten staan een algemeen gebruik zou worden waar je bij het bouwen van een huis rekening mee moest houden. Deze ruimte is echter nooit garage geworden, maar di-rekt in gebruik genomen als atelier door Rietveld en mevrouw Schröder. Rietveld &eeft hier gewerkt tot hij in 1932 naar het atelier op Oudegracht no. 55 ging waar hij dan tot zijn dood is inlijven werken. Achter de atelierruimte werd een donkere kamer.ingericht. Een gedeelte van het raam aan de Prins Hendriklaan steekt naar buiÉén uit als een etalage. Hierin stonden een tijd lang schilderij <y /t van Bart van der Leek en Bendien, die door de voorbijgangers op hun zondagswandelingen werden bekeken. In deze eerste periode is de slaaphoek van de meisjes al veranderd. Hier stonden oorspronkelijk 2 bedbanken en de wand aande zijde van de buren had een zwarte lambrizering met aansluitende kastjes afb. Toen een vriendinnetje zich voor een periode ^an een jjaar jaar bij het gezin aansloot moest er een bed bijkomen. De bedbankën en laabriz»ging zijn toen weggenomen. In plaats hiervan werden 3 bedden rechtop uitklapbaar tegen de muur bevestigd in de veronderstelling dat het aanzicht van de spiralen in opgeklapte \ toestand wel interessant zou zijn. Dit experiment was echter ¥ OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder visueel geen sukses. In een volgende fase zijn meer ingrijpende veranderingen aangebracht, op verzoek van mevrouw Schröder, in samenwerking met Rietveld. Toen de kinderen suocessievelijk het huis gingen verlaten, mevrouw Schröder geen dagelijkse hulp meer had en in verhand met financiële omstandigheden gedwongen was kamers te verhuren, werd besloten de keuken te verplaatsen naar de verdieping. De slaaphoek van mevrouw Schröder direkt naast de woonhoek werd toen als keuken ingericht. In samenhang hiermee werd ook het badkamertje veranderd. Hier stond oorspronkelijk het bad dat was meegebracht van het huis in de Biltstraat waar op een ingenieuaeLwijze kasten onheen gebouwd waren,afb. Dit geh#ol- beviel eulilfetr nieb ao goofl. Rietveld £eeft toen hiervoor een granito badkuipje met aansluitend blad met een waskom.ontworpen. De schuivende schotten zijn toen ook aan de nieuwe situatie aangepast afb. Verder werden op de verdieping de wastafels uit de slaaphoeken van de zoon en de meisjes weggenomen. De kasten tussen de beide slaaphoeken werden verplaatst en de schuivende schotten ook hier aangepast, afb.T"^-en . In de woonhoek verdween de stapelkast. In plaats hiervan werden in de daar ter plaatse aanwezige nis boekenplanken gemaakt. Verder werden in de woonhoek de op de tafel aansluitende /werkbladen waaraan de kinderen hun huiswerk maakten weggenomen afb. en . De vloerbedekking met de banen zwart, wit, grijs en rood is ook in de loop van de tijd veranderd. üp de begane grond werd van de keuken een zitslaapkamer gemaakt. Er is een periode geweest waarinaaSi $ mensen een kamer werd verhuurd. Dit was goed mogelijk omdat elke kamef een eigen buitendeur had en eigenlijk weer een klein zelfstandig woninkje was. De flexibiliteit in het gebruik van de meer statisch in-gedeelde^begane grond is hierdoor toch zeer groot. Toen Rietveld ih 1932 terugkwam uit Wenen waar hij op de Werkbundausstellung woningen had gebouwd, stelde mevrouw Schröder hem in staat tegenover het Rietveld Schröderhuis 2 blokjes woningen te bouwen OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Zij kocht hiervoor de grond, regelde voor een deel de financiering en gaf Rietveld de opdracht voor het ontwerp van één van de blokken-w De opdracht voor het "fe "blokje kwam van de aannemer Bredero. Mevrouw Schröder stimuleerde dit zeer, omdat ze vond dat Kietveld de gelegenheid moest krijgen om te "bouwen^ Zij heeft zelf ook nog enkele jaren in ^één van de woningen gewoond. In die periode verhuurde zij ook de verdieping van het Rietveld Schröder huis, eerst aan een vriendin, later aan een montessori kleuterschool afb* In 19 was de belangstelling voor het huis zeer groot geworden. Er kwamen zovéél mensen het huis bekijken dat mevrouw Schröder het gevoel had geen enkel stukje ruimte meer voor zichzelf te hebbe&r^o^n~wérd"er een kamertje op het dak bijgebouwd wat ze helemaal voor zichzelf kon gebruiken. Om het kamertje te kunnen bereiken werd in het rapgat een stalen trapje geplaatst, afb. en . De kamer op het dak was tféenTïlHwinst voor het huis. Rietveld werkte er dan ook aan mee met lichte tegenzin. In 1958 toen Rietveld 70 jaar werd en een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk werd gehouden in^Utrecht, is de kamer weete*-afgebroken. In de tekeningen volgens de afb. t/m zijn de hierboven vermelde veranderingen in de binnenruimte aangegeven. Veel ingrijpender dan de veranderingen binnen die de essentie Y van het huis niet aantasten, zijn de veranderingen die 4,33,,èe loop van de tijd buiten zijn aangebracht. Op de afbeeldingen en zijn de situatie in 1925 en 50 jaar later aangegeven. In\1925 waö\er nog het water aan de noordoostzijde van het huis en èan de zua^oostzijde nog een stukje grasland dat mevrouw Schröder erbij^gehuurd had van de gemeéhte. Het omliggend terrein lag ook aanmerkelijk lager dan*"het huis. Het hui$ lag hierdoor frank en vrij in de ruimte afb. en . Dit^laatste aspekt is volledig verloren gegaan doordat da weg altijd" ajLjtae- aan de zuidxxgx'oostzijde, later is verbreed tot een'4-\ baans autosnelweg en rog later verhoogd om de Prins Hendriklaan er via een viadukt onder door /te laten lopen. Rietveld was over deze ontwikkeling zo teleurgesteld dat hij heeft voorgesteld OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder ....... het huis te laten slopen,. het naar zijn mening zijn zin verloren d In 1972 is in «ié gesóï&ëdeiiiö~'"V'an Set huis ,reen"nieuwe fase begonnen. Mevrouw toen met haar kinderen en een aantal mensen, x-diè/aij litervoor kehben gevraagd, de stichting Rietveld Schroder^is opgerecht om tijdig maatregelen te kun- -s. nen treffen, het iiu4.s voor de ^toekomst te kunnen behouden. Met Vdit initiatief h&ef t mevrouw Schröder zelf een begin gemaakt, de verantwoordelijkheid voor het werk, dat zij samen met architekt Rietveld heeft gerealiseerd en dat ze haar hele leven als haar oogappel keeft bewaard, over te dragen aan de gemeenschap. De stichting ziet als haar taak deze overdracht te regelen. Zij heeft hiertoé het huis van mevrouw Schröder in eigendom over- genomen. De belangrijkste.„opgave waarvoor de stichting zich -Ot-, allereerst zag gesteld, wap de zorg voor het benoud van het huis. üm net huis te kunnen bewaren was een algehele restauratiebeurt nodig-. De restauratie wordt uitgevoerd in verschillende fasen^De eerste fase, de restauratie van de buitenkant, het meest urgente onderdfèl, is gereed. Dit gedeelte van het werk moest direkt worden uitgevoerd, omdat aan de buitenzijde van het huis een aantal gebreken aan het licht kwamen die onmidêèllijk moesten worden verholpen, omdat anders de schade door de weersinvloeden zeer snel veel groter zou z&jn geworden. De bshande-"v;ling van het terrein rond het huis dat in verband met de verhoging van de autoweg en de Prins Hendriklaan ook verhoogd zal moeten worden, zal in een volgende fase gebeuren. Daarna zal te zijner tijd de binnenruimte gerestaureerd moeten worden. Hierbij zal moeten worden beslist of de toestand van 1925 weer benaderd moet worden of dat de aangebrachte veranderingen gehandhaafd blijven. Bij de beantwoording van deze vraag zal zeker ook de toekomstige bestemming van het huis, die nog onbekend een rol spelen. Mevrouw Schröder Ódens de uitvoering van het eerste gedeelte van het restauratiewerk in het huis blijven wonen, zoals zij 50 jaar zeer intesief in en met het huis heeft geleefd. Ook OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder tijdens de laatste wereldoorlog toen de mensen uit haar direkte omgeving werden ge'évakueerd, is zij gebleven om te kunnen ingrijpen wanneer er wat zou gebeuren. Dit is ook zeker niet overbodig, omdat het Rietveld Schröder huis een heel rank en broos huis is. Het beschermde binnenklimaat en het soms ruige buitenklimaat met weer en wind liggen in dit huis heel dicht hij elkaar. Het is een licht huis ook in materiele zin. Er is weinig pateriaal aan verwerkt. Dit blijkt uit het gewicht. Het huis weegt boven de grond 75.000 kg. Dit is 65 % van het gemiddelde gewicht van een woonhuis zoals dat in 1924 in hoofdzaak werd gebouwd en waarvoor in grote lijnen hetzelfde materiaal werd gebruikt. Van het Rietveld Schröder huis en de konventionele huizen zijn de belangrijkste materialen metselwerk, hout, stucwerk, glas en een weinig beton. Nieuw -bij het Rietveld Schröder-huis zijn de toegepaste stalen kolommen. Verder zijn hier de bekende materialen op een nieuwe wijze verwerkt, waardoor een totaal ander beeld is ontstaan. Eenvoud en soberheid zijn kenmerken voor Rietveld en zijn werk. Rietveld vond dat je de middelen die de mensen voor het makpn van hun omgeving nodig hebben, zo spaarzaam mogelijk moet gebruiken. Hij heeft m^t zijn grote vindingrijkheid nieuwe kon-strukties bedacht, om op zo eenvoudig pogelijke wijze met de konventionele materialen, toch de verschijningsvorm van het huis te kunnen maken zoals mevrouw Schröder en hij zich dit voorstelden. Om de grote overspanningen boven héé open gedeelten in de gevels te kunnen overbruggen heeft hij in de gemetselde- en betonnen vlakken verstevigingsbalken van ijzer ingewerkt. Vooral op deze punten is het dat na 50 jaren gebreken zichtbaar werden. Door het roesten van het niet verzinkte ijzer ontstonden scheuren in betön en metselwerk waardoor" water kon binnendringen. Dit v^trer bevroor in de winter waardoor de scheur varrming verder ging enz.. Dit waren belangrijke punten in het restauratiewerk die grondig aangepakt moesten worden waardoor verflagen, pleisterlagen en soms gedeelten van metselwerk verwijderd moesten worden afb. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder -23- Rietveld zou dit geen ongewone gang van zaken gevonden hebben. Hij ging er van uit dat een woonhuis werd gebouwd voor één generatie. Daarna zou het zonder bezwaar moeten kunnen verdwijnen om nieuwe ontwikkelingen niet in de weg te staan. Wij hebben de gebreken echter verholpen, omdat we het zeer belangrijk vinden dat het huis blijft bestaan als voorbeeld van een sprong in de ontwikkeling van de architektuur, dat voorlopig verdere ontwikkelingen eerder zal stimuleren dan remmen. Dokumentatie. Ter dokumentatie van het Rietveld Schröder huis zijn de hier onder volgende gegevens aanwezig: a. Bouwtekeningen. 1. De door Rietveld gemaakte tekening voor de aanvrage van de bouwvergunning gedateerd 2 juli 1924, op schaal 1 : 100. Deze tekening is zeer onvolledig en wijkt op verschillende punten af van het gebouwde afb. 2. 23 door Rietveld gemaakte werktekeningen voor de uitvoering. 6 stuks geveltekeningen op schaal 1 : 25. Van elke gevel 2 verschillende tekeningen, de een mèer uitgewerkt dan de ander. 3 tekeningen van de balklagen van de begane grond-vloer, de verdiepingsvloer en het dak op schaal 1 : 25» (_J) 1 schets van de entree met het trapje op schaal 1 : 10. 1 schets van het rookkanaal in de keuken op schaal 1 : 10. 1 tekening van de ijzeren steunpunten in de kozijnen van de oosthoek van de woonhoek op de eerste verdieping op schèal 1 : 10. 11 stuks tekeningen van de kozijnen met ramen en deuren op schaal 10. Verschillende van deze tekeningen zijn op meerdere punten niet in overeenstemming met de werkelijkheid, afb. t/m 3.7 schetsjes van Rietveld op een korrespondentiekaart en bloknootvelletjes, voor een deel perspektiVisch getekeryj^ om de werktekeningen te verduidelijken. <$yift blijkens de aantekeningen om maten en kleuren nader te bepalen, afb. t/m OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Van de onder 1 en 2 genoemde tekeningen kan in het algemeen worden vastgesteld dat ze op verschillende punten niet in overeenstemming zijn met de werkelijkheid. Het ijzeren trapje van het "balkon in de noord-oostgevel naar het dak komt op de tekeningen niet voor. De ramen in de oosthoek van de woonhoek op de verdieping zijn nog getekend als opklapbare ramen, terwijl er draairamen zijn gemaakt. Deze hoek is ook nog niet getekend als geheel open te maken wanneer hier de ramen worden geopend, zoals het in werkelijkheid is gemaakt. De regenwaterafvoerpijp in de zuid-oostgevel is niet getekend. Verschillende kozijnen zijn anders getekend dan ze zijn uitgevoerd. De gevonden schetsjes van Rietveld zijn wel in overeenstemming met de werkelijkheid. Het lijkt duidelijk dat verschillende punten niet vanaf een tekening zijn gemaakt, maar in mondeling overleg met de architekt ter plaatse zijn bepaald. Onvoorziene omstandigheden werden hierbij niet uitgesloten maar in het konsept opgenomen. Een voorbeeld hiervan zijn de balkonrailings. Deze zijn van hoekijzer. Rietveld had deze bedoeld met de vlakke kant tegen de kolommen wat voor de bevestiging voor de hand ligt, afb. 14* De smid heeft ze echter andersom bevestigd zie afb. 15* M^coohion vanuit do-gedaclite__dat_bi j dit hai-s alles anders is daia naraaa] - Toen Rietveld dit zag vond hij de gemaakte oplossing ook goed. Hij liet ook niet gauw iemand die zijn best gedaan had op zijn werk dit afbreken of overdoen. b. Publikatietekeningen. In 1952 zijn op het atelier van Rietveld door zijn medewerksters ingekleurde publikatietekeningen gemaakt op schaal 1 : 20. Deze tekeningen waren bestemd voor tentoonstellingen. Zij werden door Rietveld beschouwd als op zich zèèf staande objekten en niet als afbeelding van het gebouwde huis. Aan beide ligt na^ tuurlijk wel dezelfde idee ten grondslag. De realisering is echter verschillend. De tekeningen zijn te beschouwen als de konkretisering van de idee op papier met potlood en verf. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder Het huis zoals het is gebouwd is de konkretisering van dezelfde idee met de voorhanden techniek en materialen. Rietveld wilde dan ook niet dat er tijdens het maken^van de tekeningen naar het gebouwde werd gekeken. Voor beide gelden niet dezelfde regels. Op de tekeningen is het gevelvlak boven het balkon in de zuid-oostgevel in de tekeningen van de zuid-west- en zuid-oostgevel velschillend getekend, de hemelwaterafvoerpijp in de zuid-oostgevel is niet aangegeven en de buitenkanten van de dakvlakken liggen in één lijn mat aansluitende gevelvlakken. Zo kon het wel worden getekendj maar is het niet gemaakt. ^ m^m-: ... \ iiil|ISi||IïiiislS c. Maquettes. *: , \ > ; Rietveld zelf maakte in het ontwerpstadium een kleine maquette van stroken briefkaarten en later voordat de bouw begon een grote maquette van glas en papier waarschijnlijk op schaal 1 : 25, dezelfde schaal waarop hij de gevels tekende. Beide maquettes zijn niet meer aanwezig. Daarna zijn er%oor tentoonstellingen onder supervisie van Rietveld nog 2 maquèttes gemaakt op schaal 1 : 50 die in het bezit zijn van het Museum of Modern Art in New York en het Stedelijk~Müseüm in"Amsterdam. Verder 1 die h:ir"heir"Centraöl Museum in Utrecht staat. Voor deze maquette geldt hetzelfde als voor de tekeningen. Rietveld beschouwde ze als op zichzelf staande objekten en niet als afbeeldingen van de werkelijkheid. Ook de maquettes wijken op verschillende punten af van elkaar en het gebouwde. d. opmetingstekeningen« Nadat bleek dat de aanwezige gegevens niet in overeenstemming zijn met het gebouwde hebben wij in 1974 het huis opgemeten en aan de hand van de opmetingen tekeningen gemaakt op schaal 1 : 20 van de 2 plattegronden, de 3 aanzichten en 3 doorsneden v afb. t/m . Op basis van deze tekeningen., aanwezig fotomateriaal en gesprekken met mevrouw SchrSder hebben we hierna OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder een rekonstruktie gemaakt van de toestand in 1925 afb. t/m e. Bestek. Rietveld heeft voor de uitvoering van bet werk met de hand een bestek geschreven van twee bladzijden afb. f. De kleuren. De muurvlakken van het huis zijn geschilderd in wit, gebroken wit en vier tinten grijs. De andere elementen in wit, zwart en grijs, blauw, geel en rood. Het eerste schilderwerk van de muurvlakken in 1924 is niet helemaal gelukt. De verflaag en het muurwerk zogen bij Regenbuien veel water op waardoor het er zeer vlekkerig uit zag. Misschien J^ad Rietveld verwacht dat de muurvlakken niit geschilderd zouden worden. Hij heeft in het bestek voorgeschreven dat het stucadoorwerk van de buitenzijde van de muurvlakken in 4 verschillende tinten grijs uitgevoerd moest gorden. Dit is ook gebeurd. Het stucadoorwerk is verschillend van kleur. Toch' is het kort na de bouw al geschilderd. Waarschijnlijk voor de eerste maal met kalk met een toeslag. Nadat bleek dat het resultaat niet- goed was. werd een muurverf gebruikt die geschikt was voor buitenwerk. In het begin zal dit een caseïne'é4ulsieverf zijn geweest, later werd een kunststof-eraulsieverf toegepast. Het huis is in de loop der tijd verschillende malen geschilderd door verschillende schilders. De laatste maal onder toezicht van Rietveld in 1963» daarna door dezelfde schilder in opdracht van mevrouw Schröder in 1968, waarbij toen is geprobeerd dezelfde tinten te mengen als op de muren werden aangetroffen, die echter dn de periode van 5 jaren wellicht verkleumd zullen zijn. Toen in 1973 met de voorstudies voor de restauratie werd begonnen, was het huis, een jaar doorvoor door een door derden aanbevolen schilder zonder toezicht, zeer slordig in verkeerde tinten geschilderd. Gelukkig ten dele, want toen ze halfweg waren, heeft mevrouw Schröder, die het toen niet langer kon f OCR werkplaats voor architektuur bertus mulderin overleg met Rietveld steeds de tinten heeft gemengd* Dit gebeurde zeer zorgvuldig. Zo heeft hij eens het grijze vlak tussen de ramen van de woonkamer en de ramen van de keuken 7 maal in verschillende nuances overgeschilderd, voordat Rietveld, die de kleur op 20 m afstand beoordeelde, tevreden was. Na afloop gaf Rietveld hem een extra beloning, omdat hij zo lastig was geweest voor de schilder. Tijdens het opnieuw schilderen van het huis zijn in het algemeen eerst de oude lagen verwijderd, echter niet overal. Er zijn ook plaatsen waar hgbbth *»«/ dit nagelaten is. Hier nob schilfers met meerdere verflagen kunnen vinden waaruit blijkt dat het verschil in helderheid van de vroegere tinten grijs veel groter was dan in de latere jaren. M.a.w. de kontrasten in de kleur van de donkere en lichtere elementen waren vroeger aanmerkelijk groter, afb» De kleuren van de buitenzijde van het huis zijn primaire kleuren rood, geel en blauw. Het rood tendeerde naar vermiljoen, het geel naar chromaat. Rietveld had een hekel aan het oranjeachtige geel, eitjesgeel zoals hij dit noemde. Blauw moest ultramarijn zijn. Dit laatste is een probleem bij de toepassing voor buitenwerk, omdat ultramarijn wanneer het buiten wordt gebruikt spoedig bronsachtig oxydeert. OCR werkplaats voor architektuur bertus mulder aanzien, ze weggestuurd. Het schilderwerk van de restauratie is weer uitgevoerd door het schildersbedrijf dat het huis in 19 en ook verschillende malen daarvoor onder toezicht van Rietveld heeft geschilderd. Bij dit bedrijf werkt nog een uitvoerder die veel voor Rietveld heeft gewerkt en voor het Rietveld Schröder huis ter plaatse in overleg met Rietveld steeds de tinten heeft gemengd. Dit gebeurde zeer zorgvuldig. Zo heeft hij eens het grijze vlak tussen de ramen van de woonkamer en de ramen van de keuken 7 maal in verschillende nuances overgeschilderd, -voordat Rietveld, die de kleur op 20 m afstand beoordeelde, tevreden was. Na afloop gaf Rietveld hem 15 gulden omdat hij t zo lastig was geweest voor de schilder. Tijdens het Apnieuw schilderen van het huis zijn in het algemeen eerst de oude lagen verwijderd, echter niet overal. Er zijn ook plaatsen waar dit nagelatèn is. Hier heb ik schilfers met meerdere verflagen kunnen vinden waaruit blijkt dat het verschil in helderheid van de vroegere tinten grijs veel groter w%s dan in de latere jaren. M.a.w. de kontrasten in de kleur van de donkere en lichtere elementen/ waren vroeger aanmerkelijk groter, afb. ^De Èieuren van de buitenzijde van het huis zijn primaire kleuren rood, geel en blauw. Het rood tendeerde naar vermiljoen, het geel naar chromaat. Rietveld had een hekel aan het oranjeachtige geel, eitjesgeel zoals hij dit noemde. Blauw moest ultramarijn zijn. Dit laatste is een probleem bij de toepassing voor buitenwerk, omdat ultramarijn wanneer het'buiten wordt gebruikt spoedig bronsachtig oxydeert. \ OCR restauratie rietveld schröder huis. de urgente restauratie van het exterieur van het rietveld schröder huis is nog steeds niet voltooid, het was de bedoeling om na verloop van ca. 1 jaar na de oplevering van het restauratiewerk nog eens te kijken of de gekozen kleuren inderdaad gehandhaafd dienen te blijven en vooral met betrekking tot het schilderwerk de laatste afwerking te verrichten, de rustperiode van 1 jaar is bewust gekozen om wat afstand te kunnen nemen, de kleuren in de verschillende jaargetijden te kunnen observeren en ook om af te wachten hoe het uitgevoerde werk zich houdt, wat dit laatste punt betreft zijn in de loop van deze periode aan de oppervlakt van het schilderwerk van de muurvlakken scheurtjes zichtbaar geworden, in de muurvlakken waaraan niet is gestucadoord tijdens de restauratie zijn de scheurtjes te definieren als craquelé, in de vlakken met nieuw stucadoorwerk als haarscheuren. de laatste treden vooral op in het muurvlak boven het balkon in de zijgevel (wand I)f het muurvlak tussen de ramen van de woonhoek op de verdieping en de keuken op de begane grond (wand II) en het grote lichte vlak van de gevel aan de prins hendriklaan (wand III). bij nader onderzoek d.m.v. het afkloppen van de muurvlakken is gebleken dat overal waar haarscheuren optreden de stucwerklaag niet hecht op de ondergrond, bij wand III is dit het geval op verschillende plaatsen over kleinere oppervlakten, bij de wanden I en II over grote oppervlakten. verder zijn op verschillende plaatsen, vooral in de grijze vlakken, bonte plekken waar te nemen, de architekt is van mening dat t.p.v. de bonte plekken door de schilder grote delen van de muurvlakken zijn uitgevlakt met E cement, de bonte plekken zijn volgens de heer van zaane dan ook te verklaren door alkaliserende werking van de ondergrond, hier mee hangt samen de geringe hechting van de verflaag, op donderdag 2 oktober 1975 heeft ter plaatse een bespreking plaats gevonden met de bedoeling vast te stellen op welke wijze de gebreken verholpen kunrien worden, bij de bespreking waren aanwezig: de heer geerken van de stichting onderzoek en voorlichting stucadoors- terrazzo- en stelbedrijf. de heer van zaane van sikkens, afdeling technische voorlichting, de heer klootwijk van het centraal bouwbedrijf, de heer peizel, stucadoor. de heer van santen, schilder, bertus mulder, architekt. OCR -2- met de heren van zaane en van santen werd afgesproken dat daar waar zich honte plekken in het schilderwerk bevinden en/of de verflaag onvoldoende hecht op de ondergrond, dit zal worden hersteld. met de heren geerken, klootwijk en peizel werd het stucadoorwerk t.p.v. scheuren nader onderzocht, op wand I werd een gedeelte stuk geklopt, hierbij bleek dat de laatste opgebrachte stuclaag tel* dikte van ca. 6 mm t.p.v. de scheuren niet hecht op de daaronder aangebrachte of reeds aanwezige raaplaag. er werd vastgesteld dat de oppervlakte van de raaplaag t.p.v. het open gehakte stuk geen aanleiding vertoont tot slechte hechting, wanneer de samenstelling van de mortel is gemaakt als slechte hechting dan ook niet verklaarbaar. analyse van de samenstelling is mogelijk, maar zeer kostbaar, besloten werd van de wanden I en II de loszittende delen van de laatste stuclaag weg te nemen en de vlakken te voorzien van een nieuwe stucafwerklaag piet een kunststof dispersie toeslag van het merk flevopol. de haarscheurtjes die voorkomen in wand III zijn van dien aard dat op advies van de heer geerken is besloten hier het stucwerk niet te repareren. de scheurtjes zullen door de verflaag, die nog opgebracht zal worden,, kunnen worden overbrugd, bij normaal onderhoud van het huis met behandeling van de muurvlakken met tussenperioden van ca. 4 jaar zijn hier geen problemen te verwachten. besloten is het stucwerkreparatiewerk te verrichten op woensdag 8 ok-s tober. de loszittende toplaag zal worden verwijderd door de aannemer, het stucwerk zal aansluitend worden opgebracht, daartussen omstreeks 12 uur zal de vrijgekomen ondergrond door de heer geerken en de architekt worden gekontroleerd. het vrijkomende puin dient onmiddellijk te worden verwijderd, er zal met grote zorgvuldigheid dienen te worden gewerkt door aannemer en stucadoor opdat het huis en de beplanting geen schade ondervinden van de reparatiewerkzaamheden. utrecht, 6 oktober 1975, bertus mulder, architekt. OCR PHILIPS' VERKOOP MAATSCHAPPIJ VOOR NEDERLAND EINDHOVEN 0 frankering bij abonnement >£indhoven —__> OCR In een normaal huis (een doorsnee huis in een doossnee straat) fungeren de muren heel duidelijk als scheiding tussen binnen en bui4« ten.Binnen heerst een duidelijk andere atmosfeer dan buiten; de een kan zonder de ander} het enige kontakt wordt gevormd door ramen en deuren, doch ook deze lossen de scheiding door de muren veroor-j zaakt niet op. door die (vertikale) scheiding moeten we door, willen we aan 'het binnen' of 'feet buiten' kunnen deelnemen. Deze scheiding door muren zet zich overigens ook binnen voort door de scheiding in kamers, het Rietveld-»SchrSder-Huis : het binnen wordt buiten nog een kort moment voortgezet, doordat vloer en dak zich door de vertikale scheidingsmuren door dringen. De overgang van buiten naar binnen en van binnen naar buiten wordt daardoor minder scherp. Dit heeft tot gevolg, dat de binnenruimte iets bevrijdends krijgt: 'ikJ de grenzen zijn niet langer scherp afgebakend. Toch speelt 'het binnen' zich ook binnen af en 'het buiten' zich ook buiten. Maar de muur die baide in de normale huizenbouw scheidt is als het ware opengebroken. É ^ f-fiA-v* Dit is misschien een resultaat van Riètveld's gebruik van het horizontale als doorlopend en doorbrekend vlak, terwijl het vertika^ le vlak de warmte binnen houdt, de binnenzijde aangeeft, zonder die j S binnenzijde «venwel te begrenzen. de doorgaande horizontale lijn is naar mijn gevoel de_ grote inbreng van Rietveld. U noemt dit waarschijnlijk 'het vormgeven aan de laui±s 'Vum / buietnkant'• Het gebruik van de horizontale lijn is als beeldend element duidelijk waarneembaar aan de buitenkant van het huis. Door het gebruik van het horizontale vlak heeft Rietveld naar mijn gevoel het introverte (het binnen van het huis) en het extroverte (het buiten) opgelost, zodat beide geen tegenstelling meer van elka kaar zijn, maar twee elementen -die weliswaar naast elkaar bestaan- naar die een nauwe band met elkaar hebben. Als ik het goed begrepen heb, blijft echter voor u nog wel een r- duidelijke scheiding tussen het binnen en het buiten. Het enige resultaat van de balkons en het horizontale is dan voor u de 8 i 4 tA-JPk fbevrijding, dat u van het binnen zo in het buiten kunt stappen. f Maar was het voor Rietveld niet eerder een uitdrukking van een universum-gedacht (aansluitend bij De Stijl), een uitdrukking van eenheid van alle ruimten??? OCR h- als tweede belangrijk punt van onze diskussie wil ik ingaan op de vraag: wie is de schepper van het huis? een huis wordt, geloof ik, nooit door de architekt alleen gebouwd» zelfs niet in een nieuwbouwwijk-daar is immers nog altijd de gemeente medespeler, mede—ontwerper. als een architekt een huis in opdracht van één persoon bouwt, dan bouwt hij samen met die persoon, hoe groot de inbreng van cfe opdracht^ gever is,is minder belangrijk. in het geval van het Schröder-Rietveld-huis is naa® mijn overtuiging duidelijk sprake van een 'samen bouwen-samen een woon/leefruimte scheppen!. zowel mevrouw Schröder als Rietveld hebben ieder hun eigen inbreng gehad « Daarb i j zou aan Rietveld misschien de ideologi sche kant van het ontwerpen en aan uode 'gevoels'kant. de schuifwanden -die openheid, gebeorgenheid, verrassing kunnen geven- zijn uw idee geweest, een inbreng die bepalend is voor het huis. Rietveld heeft daar de Stijl-elementen aanmeegegeven, zo kan ik vaarschijnlijk verder gaan. een ander wezenlijk element is de vormgeving aan de buitenkant» ik geloof dat uw inbreng daar eveneens erg groot is geweest, aanvankelijk had Rietveld naar mijn gevoel een introvert huis gemaakt! door slechts heel weinig balkons en geen over— en doorstekende horizontale elementen aan te brengen. uw verlangen naar balkons is denk ik er mede oorzaak van geweest, dat hij 'naar buiten is gebróken'. ik denk dat er meer elementen in het huis zijn, die de sporen van u beiden als ontwerpers draagt, daarbij zal het aksent de ene keer wat meer aan uw kant hebben gelegen, de andere keer wat meer bij Rietveld, het belangrijkste is echter, dat duidelijk is dat dit huis een schepping van twee mensen is geweest. wie de grootste inbreng heeft gehad, dat lijkt mij heel wat minder belangrijk, ook lijkt het mij niet juist de gevoelens, ideologiën, die aan de bouw van uw huis ten grondslag hebben gelegen, volledig op te splitsen in het aandeel van ieder, belangrijker is het na te gaan hoe dit huis als totaliteit ontstaan en gegroeid is. OCR Dienst Burgerzaken en Gemeentebelastingen ? GEMEENTE UTRECHT UITTREKSEL UIT HET BEVOLKINGSREGISTER Aan het adres: Prins Hendrik;Iaan 50 Woonplaats : 3583 EP Utrecht heeft beschreven gestaan: Hein, M.H. van 14-01-1939 tot 07-12-1939 Toxopeus, E.;T;. N. van 02-12-1939 tot 06-09-1940 van der Walle, A. van 12-06-1940 tot 31-10-i;1941 van der Veen, G. van 18-09-1940 tot 07-01-1946 Marks, H. van 24-09-1941 tot 1 1-01-1945 Laméris van 02-09- 1942 tot 24-02- 1947 Schuringa, J. van 11-06-1946 tot 28-01-1947 Schröder, E. van 21-09-1946 tot 19-09-1947 Ouwendijk, J.C. van 01-02-1947 tot 12-01-1959 Laetz, W. van 24-05-1947 tot 28-06-1947 van Sonsbeek, E.A.A. van .28-07-1947 tot 12-12-1953 Hilkers , J. L. T;van 28-08-1951 tot 12-12-1953 Veroude, J.H. van 07-01-1965 tot 29-10-1965 Rietveld, G.T. van 15-11-1961 tot 25-06-1964 Kniesenburg, L.J. van 23-12-1965 tot 02- 10- 1967 Fokkens, G. van 05-12-1968 tot 07-04-1971 Coumou, P.J. van 15-03-171 tot 27-08-1973 van Drimrnelen ,? P.L. van 03- 10- 1972 tot 01-08- 1973 Nieuwen'nui zen, C.M. van 02-10-1973 tot 07-03-1974 van der Wal, A.Jv van 28-03-1974 tot 09-02-1976 v an Kuppeve.lt, R.M. J. M. van 22-08-1977 tot 07" - J 9® van der Meer, J. van 28-04-1978 tot 17-10-1980 Nagtegaal',, nSS • van 20-04- 1983 tot 02- 12-1985 Utrecht, 23-08-1994M Namens het gemeentebestuur, Afd. Burgerzaken, Postbus 5000, 3502 JA Utrecht Bezoekadres, Arthur van Schendelstraat 500, 3511 MH Utrecht V BZ-202 OCR Drukkerij van Rossum bv rèrf gebruikt die geschikt wa© voor buitenwerk. In het begin zal dit een caseineeiaulsieverf zijn geweest, later werd een kunststofemulsieverf toegepast. Het huis is in de loop der tijd verschillende malen geschilderd door ver- /n Rietveld in fjH% daarna door deselfde schilder in opdracht f en, die echter in de periode y©n jaren r«plli cht verkl eurd zullen zijn* Ie yo^^-ltódies ys4r de,\ r t a^a-ti e * be- leen ik in 1973 begon ae Was het huis » een jaar rolen schilder zonder to tinten geschilderd* Gfelu aanzien, ze weggestuurd» Het fcohilciervjerk vaif is 'weer uitgevoegd door het schildersbedrijf d 19 en ook'Verschillends malen daarvoor oh dar steeds..de tinten heeft gemengd. Pit gebeurde z woonkainér en J§§ ramên Van keuken 7 maal in M 1 zorgvuldig t afloop gaf ^geweeéïr: voor |£m ÉÉi |||§| ? litti^ zl jn overal* Er ai jn ook plaatsen waar dit Jiisr .heb ik schilfers met meerdere verflagen kunnen vinden waaruit grijs veel f- . , dën in OCR Drukkerij van Rossum bv -9- 1 M ? tH i ü kontras ten in de kleur van de donkere en li ontere elementen waren vroeger aanmerkelij ;ir De echtelkleuren van de "bui ten ai mairè kleuren rood, geel en blau vermiljoen*; het geel naar ehroms aan het oranjeachtige geel» eitj Blauw moest ultramarijn zijn. Di bij de toepassing voor buitenwei liet buiten wordt gebruikt al spc OCR -10- Drukkerij van Rossum bv De- voorgeschiedenis» [kBij het inventariseren van de aanwezige gegevens hebben we ontdekt dat het Rietveld Schröder huis geen statisch onver» [ anderbaar gegeven is, dat volledig kan worden ge dokomenteerd | in maten, materialen, kleuren en konstrukties opgenomen op een bepaald tijdstip. Het huis en de omgeving zijn steeds~veranderd. Het huis allereerst in het ontwerp stadium en daarna in^onder- ----— delen tijdens de bouw. Het is gegroeid tijdens het ontstaan. Het interieur is in de loop der jaren op verschillende punten veranderd in verband met het wisselend gebruik en andere bestemming van verschillende ruimten. Er is altijd zeer intensief geleefd in het huis. ïn de eerste periode door mevrouw Schröder met 3 kinderen, een tijdlang nog met een inwonend vriendinnetje, er zijn een tijdllang 2 of kamers verhuurd, een paar jaar is er een montessorikleuterschóol in gehuisvest geweest. Later heeft mevrouw Schröder er samen met Rietveld gewoond en nu be-j woont ze het huis allgen.Het verschillend gebruik maakte ver- -" anderingen noodzakelijk. Een gegeven waar Rietveld in principe 9 zeer mee instemde. Het meest van alles ts-.de omgeving van het huis nog veranderd. Voor een vollediger beschrijving van het | huis is het nodig ook de geschiedenis er in té betrekken. Om niet alleen een dieper inzicht te.krijgen in het hoe van het ^ "huis, maar ook in het waarom, moeten we beginnen bij het ontstaan van de idee. Bij het gelukkige moment in 1924» waarop de tijd rijp was voor het overslaan van de vonk tussen d^ voorstellingen va» mevrouw Schröder en fitetveld, waaruit dan in een heel snel proces iets heel nieuws is ontstaan. Seii werk waarop van toepassing is wat Rietveld schreef in het tijdschrift ^ "de^stijl" in 4927ï Elke ware schepping (of ze in de vorm van uitvinding, gebouw, schilderij,ydans of muziek verschijnt) verandert het inzicht, de-eisen en de behoeften /Van de tijd en komt in botsing met nog heersende eisen en bWhoeften van vorige perioden. Een .schepping moet dus de plaats veroveren in 'plaats van te beantwoorden aan de geldende eisen en de noodzakelijkheid. OCR -11- Drukkerij van Rossum bv ïo.en mevrouw Schröder in 1924 met Rietveld ging praten over een nieuw huis,woonde ze in een herenhuis in de Biltstraat no. 135 in Utrecht. Haar man was een jaar daarvoor na een —- d^J4^1 1 langdurige ernstige ziekte gestorven. Hij was jurist, had aan-f vankelijk een advokatenprakti jk maar ging later in het zakenleven. Daarnaast voerde hij de sekretariaten van de verenigingen voor de zedelijke verbetering van gevangenen en de kinderbed scherming. Mevrouw SchrSder moest^Hiifae dood van haar man het j zeer grote huis met de praktijkruimten en^het vele personeel opgeven en een kleinere eenvoudiger wijze van wonen zoeken. ƒZij had 12 jaar in het huis in de Biltstraat gewoond. Zij was Jin 1911 getrouwd en nadat zij met haar man eerst een 3aar in _ Jin 1911 getrouwd en nadat zij met haar man eerst een jaar in /hotel Pays Bas in Utreoht had gewoond werd in' 1912,het huis , I gekocht. Het huis had drie verdiepingen. Een laag sousterrain met de vloer op de hoogte van de tuin. Een zeer hoge verdieping daarboven, met de eigenlijke woonkamers en een zolderverdieping, T" zie tekeningen Toen in verband met de komst van het eerste kind naar een huis ^ werd gezocht, werd nadat al verschillende huizen waren afgewezen voor dit huis snel beslist. Het karakteristieke van dit tyfe Jïais lir "de"ligging van de woonvertrekken niet op maar enkele meters hoven het niveau van de straat en de tuin. Er is een zekere distantie tussen de woonruimten en de aardbodem. jJjP M —-- -J)e woonruimten zijn door een trap met de begane grond verbonden. > Bit geeft een gevoel van geborgenheid en privacy, Wat mevrouw SchrSder zeer aansprak en waar ze vanuit h^ar jeugd mee ver- van haar jeugd had gewoond waren gok/jso- Het ene hals had een zeer grote tuin waar je van bovenaf in keek vanuit de woonver- • trekkenf Ban het tweede huis is het buiten zitten op een groot ^jjJ met klimop begroeid balkon^ dat grensde aan de woonkamer, sterk A ~ in de herinnering bewaard gebleven. De trek naar boven is in alle woonsituatie^ ^anjaevrouw Schröder waar te nemen. In 1915»/?i^ toen ze inmiddels driehinderen had, was ze erg zwak. Se familie -had toen tot 1919 een zomerhuisje in DilWiu'¥4in in de bossen OCR Drukkerij van Rossum bv waar ze veel met de kinderen heen ging. Dit huisje had een lang "balkon waar ze heel veel zat met de kinderen en schooltje speelde* Zij zocht deze plek oj^, omdat het op de feegane grorjji s^iTho, tussen het opgroeiende hakhout als te~In~gefeloten en te donker werd ervaren. Kaast de behoefte aan privacy en distantie tot de grond, speelt hier waarsohijnliik nog een ander motief meer « Ste relatie tot de natuur» de lucht, de wolken, de sterren en het weer* Haar vader had dit ook* Uitleefde sterk met de na tuur en had eigenlijk altijd in een haven willen wonen. Rietveld zag de ruimte als zijn materiaal, als het medium van de architektuur* Dit heeft hij in het Rietveld«^ahr&d<ëfc huis optimaal kunnen verbeelden door vorm te geven aan de existentiële ruimtelijke behoeften van mevrouw Schröder* Deze behoeften e er« w hl-e speelden, zijn in het konsept van het Rietveld Schröder huis Ü v\ Q<zr ?Rietveld bedoelde met "onthullen van levenswaarde in de arohi— tektuur." Het Rietveld Schröderhuis is de verbeelding Van een voor die tijd nieuwe ruimtebeleving* Mevrouw Schröder heeft het huis zoals het is geworden bewust gewild* Toen het klaar was, was het voor haar géén verrassing* JLet was zctéls ze wist /dat het moest zijn. Ze was -zich haar be- O-hoeften zo duidelijk bewust, dat Rietveld er vormkaan kon gevend^i--^ Dit gebeurde niet zo gescheiden als het hier misschien kan overkomen, maarwin voortdurende wisselwerking en harmonie* xDe een zei wat de ander daoht* Aan de hand van vroegere ervaringen wordt de mens zichzelf en zijn behoeften lAewust* Hierboven wordt verband gelegd tussen het ruimtebeeld van het Rietveld Schröder huis en vroegere ruimtelijke ervaringen van mevrouw Schröder* Er is ook op heel konkrete punten een duidelijk verband tussen het huis in de Biltstraat en het Riet&èrld Schröder huis. In beide gevallen liggen heneden werkruimten en de keuken* De werkruimten zijn in OCR Drukkerij van Rossum bv het eerste geval praktijkruimten en in het tweede atelier en bibliotheek» Beide keukens zijn via een liftje verbonden met de daarboven gelegen eetkamers. Mevrouw Schröder had in het huis in de Biltstraat het liftje zelf laten inbouwenSem het heen en weer lopen van beneden naar boven^jtê^beperkeny Van de woonverdieping in het huis in-de Biltstraat herinnert mevrouw ^ Schröder zich als bizondere ervaring dat een groot gedeelte van de kamers,die alle rond een middengang met trap lagen, met elkaar in verbinding stonden door deuren in de scheidingswanden aan- de gevelzijde, zie afb. Het was mogelijk vapait de ouderslaapkamer door de badkamer en ^ de suiti naar de werkkamer te gaan zonder door de gang te hoeven lopen. Wanneer de deuren open stonden werd de scheiding van —-* verschillende kamers voor een deel opgeheven. Hier kan de ervaring met een aanzet tot een open plattegrond worden nalleerd die in het Rietveld Schröder huis optimaal is uitge-werkt. In het midden van het huis in de Biltstraat ligt het trappenhuis, waarvan het prachtige licht dat hier van boven kwam in herinnering is gebleven. Ook in het Rietveld Schröder huis ligt de trap in het midden met nog meer en nog mooier licht . dat vén boven invalt. Een sterke onaangename ervaring van het A huisin de Biltstraat is de grote hoogte van de woonvertrekken Mevrouw Schröder zegt dat ze dit niet ^aankon". Ze kon er let- jJjW „terlijk en figuurlijk niet bij. De behoefte aan totale ervaar-r ƒ ) baarheid van de ruimte betekende voor haar ook heel konkreet totale bereikbaarheid. In het nieuwe huis is dit gerealiseerd. De hoogte heeft overal een menselijke maat. Binnen en buiten gaan horizontaal en vertikaal niet alleen visueel in elkaar over, het is ook mogelijk van binnen naar buiten te gaan. Horizontaal ?I Q,p de balkons in elke gevel en vertikaal d.m.v. een laddertje |tdat op het traphek werd geplaatst waarmeë het moegelijk is in de dakopbouw en op het dak te komen. Deze mogelijkheid werd ook gebruikt. Voor de beleving van de lucht en het licht maar ook om te zien of het dak in orde was, of het regenwater wel goed -weg liep of om bladeren uit de goot te halen. Er is ook nog OCR -14- Drukkerij van Rossum bv een tweede verbinding met het dak gemaakt d.m.v. een ijzeren trapje vanaf het balkon in de noord-oost gevel» Het is mogelijk van binnenuit op het dak te gaan en vandaar uit buiten-langs de gevel via een balkon weer naar binnen» Het Rietveld Schröder huis kwam in het Utrechtse stadsbeeld wel als een donderslag bij heldere hemel» Voor Rietveld en mevrouw Schröder kwam het echter niet zo maar uit de lucht vallen» Er ging heel wat aan vooraf. Het is een stadium in beider ontwikkeling wat in het huis"' gestalte heeft gekregen» Of Het begin van de samenwerking. Mevrouw Schröder vond de indeling van het huis in de Biltstraat —-"v met de slaapkamer, badkamer, suite, werkkamer en speelkamer rond het trappenhuis wel goed. Dit was eenvoudig en overzichtelijk» De grote hoogte en daarmee de slechte verhouding van de -—* ruimten begon haar steeds meer te hinderen. In 1921 voelde ze een sterke behoefte haar eigen werkkamer naar haar behoefte te laten veranderen. Haar man heeft intensief gezocht om een ar-chitekT te vinden die dit zou kunnen doen. Een gerenommeerde Utrechtse binaenhuis^rchitekt werd gevraagd eens te komen kijken.f^! Het eerste gesprek met hem verliep echter zodanig dat mevrouw Schröder niet' verwachtte dat hij kon maken wat zij bedoelde» Z9 bleef de kamer voorlopig nog zoals ze was. Ze konden Rietveld nog niet vragen voor dit werkje, omdat ze niet wisten dat dit(/koi^. Ze kenden Rietveld wel maar niet als architekj^mj was verschillende malen in huis geweest om in dienst van zijn „_j£: vader meubelmakerskarweitjes op te knappen» Daarna hadden ze hem sinds 1915 uit het oog verloren. Ze wisten nie,t hoe hij zich; verder ontwikkeld had» Rietveld werkte intussen niet meer als meubelmaker» Nadat hij het vak had geleerd in de meubelmakerij van zijn vader was hij gaan werken als tekenaar op het atelier van de edelsmid Sarei Begeer. '8 Avonds volgde hij Wen kursus in bouwkunde en archi-tektuur, In 1911 vestigde h^j zich als zelfstandig meubelmaker, OCR in 1919 als architekt. Karei Begeer heeft waarschijnlijk het talent niet gezien dat er stak in de jonge Rietveld* Wel Cornelis Begeer, een juwelier^ die Rietveld in 1920 zijn win&el liet verbouwen. Toen hi^lïierna in Amsterdam in de Kalverstraat - een nieuwe zaak, de goud en zilver compagnie, wilde vestigen, /Uj^J vroeg hij Rietveld hiervoor^een ontwerp te maken. ' ^ heer Schröder had intussen zijn werkzaamheden als advokaat^^N beeindigd, omdat hij zich te veel liet üè^lbpüii door de ellende \ die hij in dit ysmkk tegenkwam. Hij hiéld zich veel bezig met nieuw op te richten zaken en was president kommissaris van de / ^zaak die de Begeer^fHn Amsterdam wilden beginnen. Tosjjii het ontwerp gereed was werd mevrouw Schröder gevraagd naar de door Rietveld gemaakte maquette te komen kijken, omdat de architekt —--Rietveld misschien diegene zou kunnen «ijn die haar zou kunnen helpen met haar kamer. Mevrouw Schröder was niet zo geweldig onder de indruk van de maquette. Ze vond het eigenlijk niet zo —* goed gouden en zilveren voorwerpen in een glazen vitrine bijna op strdat te zettend-foto , maar ze dacht wel met Rietveld ^ pis'7 te kunnen samenwerken. En dit gebeurde dan. Zo kwam Rietveld w^: weer in het huis, niet meer om meubels te repareren maar als archi-tèkt. Hij kreeg de opdracht en na enkele gesprekken kwam 'hij met een ontwerp waarin hij had- geprobeerd de stijl van het .0" •"" huis zo weinig mogelijk te verstoren. Mevrouw Schröder was zeer ^teleurgesteld. Zij «maakte hem duidelijk dat juist de stijl van het huis, het statige vertikale, haar zo tegen stond, in plaats van het omhoo'g stevende had ze behoefte aan het rustgevende horizontale. Zij toonde aan de hand van boeken met engelse interieurs wat ze zich voorstelde. Toen Rietveld dit zag wist hij wat hij kon maken. Hij kwam met een nieuw ontwerp dat on-middellijk werd geaksepteerd en jgemaakt - een groe^-hs^wteiVfTf: ers Van de Kees Boegk^aa&HA MëvrowT^c^Öder was zeer gelukkig met het resultaat. Het moet een mooie kamer ook zSèf gevonden hebben dat hij iets goeds gemaakt had, want hij nam Bruno Taut,jLissitzky en Piet Elling, die in Utrecht kwamen, mee naar de Biltstraat om de kamer te laten zien. OCR Drukkerij van Rossum bv OVer-één punt was hij niet tevreden. Om de kamer "betere verhoudingen te geven had hij het plafond verlaagd. Hij kon de O^UL 2 ramen in de rij van 6 ^echter niet verlagen. Zo botsten t.p. de ramen oud en nieuw .''Dit punt had hij niet kunnen oplossen. Mevrouw Schröder had de goede architekt gevonden en Rietveld Iemand die hem helemaal begreep, die zag wat hij kon en hem stimuleerde. Hij vroeg haar na afloop van het werkje of zij zich verder met zijn werk wilde blijven bemoeien. Het ontstaan van het ontwerp voor het Rietveld Schröder huis. Toen haar man in 1923 was gestorven, wilde mevrouw Schröder terwille van haar kinderen, die hier hun vriendjes hadden en naar school gingen, in Utrecht blijven wonen. Zij vroeg Rietveld haar te helpen met het zoeken van een kleiner huis. Dit lukte echter niet. Er was niets te vinden. Zij besloten tóen te pro-beren een nieuw huis te bouwen. Het zal uit het voorgaande {vt*^*Jr^ duidelijk zijn dat mevrouw Schröder,die de aktiviteit van de stad niet wilde missen, aan de rand van de stad zou willen wonen vanwege de ruimte en de natuur. Aan de oostrand van de stad/ te wonen het meest aantrekkelijke deel van Utrecht was nog één klein stukje grond onbebouwd, aan het eind van de Prins Hendriklaan. Het lag naast een rijtje van 4 huizen. Een beetje ~wen overgebleven stukje met een wijds uitzicht over de omringende polder, die was opgenomen in de waterlinie. Daar mocht Voum. niet gebouwd worden. Voorlopig zou het uitzicht dus vrij blijven. Dit i;'is een belangrijk uitgangspunt geweest voor het ontwerp. He| hu$« ^s,niet naast de vier al aanwezige huizen gebouwd, maar tegep de zijgevel van het laatste huis, gericht op ^ de ruimte van de'polder, met de ingang niet aan de j^inp^fndrik-laan, maar laan de zijde van de laan van minsweerd, waarvan verwacht werd/dat deze zou worden doorgetrokken voor het huis langs. OCR / -17- Drukkerij van Rossum bv Mevrouw/SchrSder en Rietveld nebben samen de indeling van het huis tot in de details bepaald aan de hand van de levens^oor-9, waarden van mevrouw Schröder, die zij zich zeer bewust was geworden. Allereerst werden de plattegronden getekend. Op de woonverdieping was de plaats van de bedbanken een belangrijk gegeven. Mevrouw ScSï&èer vond het niet go^d een bed onder een raaaf^te plaatsen, waar bedden waren gedacht konden geen ramen'kpmen tek. . Nadat de indeling vahlhet huis met de plaats van de meubels was bepaald, ging Rietveld aan het werk met de buitenkant. Hij kwam na enige tijd met een maquette waarvan hij echter nog niet geheel overtuigd was afb. Hij zei uSaxsmxsx wanneer we nog wat aan de indeling kunnen veranderen kan ik het nog heel panders maken. Dit gebeurde en in korte tijd had hij toen een kleine open maquette gemaakt van 'stroken van briefkaarten en lucifersstokjes waar ze beiden enthousiast over wa^en. Beze maquette is er niet meer. Hierna het snel. Toen ontstonden de perspektivische tekeningen waarin het nieuwe kons^pt al bijna geheel is doorgebroken afbeelding en . In de eerste tekening domineert het vertikale nog. Het gedeelte in de zuid-oost gevel met de ingang en de ramen bóven het balkonVis nog ingeklemd tussen de 2 witte wanden aan weerszijden. In de tweede tekening zijn de beide witte wanden verbonden door de horizontale wand boven het balkon die op de hoeken niet «eW? tussen de wanden ligt opgesloten maar er langs__loopt. Op de tweede tekening is het in werkelijkh^d^a&oöd geschilderde paaltje in de zuid-oost gevel nog blauw gekleurd. In de ramen boven het balkon in de zuid-oost gevel is nog een gele vertikale lijn te zien die . niet is gemaakt. In de eerste maquette is er nog duidelijk sprake van gevels die de binnenruimte afsluiten. In de tekeningen zijn dé gevels opgelost en uitgekristalliseerd'tot elementen die staan.tussen binnen en buiten, die niet alleen de binnenruimte maar ook de buitenruimte vorm geven. In plaats u ? IÉ' van gevels die een binnenruimte afsluiten, ^izijn er nu/elementen die in de ruimte staan. De gevelvlakken met gaten voor jgi OCR -18- Drukkerij van Rossum bv de ramen van het eerste ontwerp zijn vervangen door open en gesloten elementen. Deze ontwikkeling van de eerste maquette J^M tot de ruimtelijke tekeningen, die de uiteindelijke vorm al .—-, dicht benaderen, heeft zich in een zeer korte tijd afgespeeld. Het is echter een geweldige sprong naar een nieuwe architektuur, waarvoor Rietveldt-inhet Schröderhuis een nieuwe vormentaal (O U ontwikkelt. De elementen zijn zelfstandige delen die volgens een bepaalde orde tot een geheel zijn samengevoegd. In deze orde speelt de kleur van de elementen een belangrijke rol. Rietveld heeft in een voordracht tijdens een bijeenkomst van de vereniging van Belgische kleurenadviseurs, over zijn methode v van de toepassing van kleur gezegd: "Ik bepaal de lichtreflek- ? tie door de verschillende grijzen. Lichter voor hetgeen naar ? j vorm moet uitkomen en donkerder dat wat bijkomstig is. Ben & ? co1brist, een schilder, kan me dan adviseren in plaats van de grijzen kleuren aan te wijzen,/die eenzelfde lichtwaarde benaderen dan de grijzen." >or de kleur, in eerste.instantie de lichtreflektie, wordt W element zijn plaats in het geheel gegeven. jijAJkkjt-tk inzicht te krijgen in de rol die de verschillende ruimte-fepalende elementen in het geheel spelen, hebben we alle ele- ^ tenten pp schaal nagemaakt en daarmee een maquette van het 3 luis opgebouwd. We hebben in dit nabouwen van het huis- de re- .. % ?? Igels ontdekt^ die gelden voor de hier toegepaste kleuren en f gezien dat in .de mate van lichtreflektie yan de verschillen de / ?? elementen hun betekenis in het geheel-afleesbaar is. . f ^ U^UxJU > XcM^r^ De ruimtebepalende elementen, hun relatie tot elkaar en het geheel. ••' ? ^ \ '-„'• I — ik'd 9 Het Rietveld Schröder huis is geen uitgeholde massa zoals feeel 1 van de huizen die in 1924 werden gebouwd, maar een uit, duide- \ lijk van elkaar onderscheiden elementen samengesteld geheel. De elementen kunnen worden benoemd naar de praktische funktie^ \ OCR -19- Drukkerij van Rossum bv die ze vervullen; wand, raam, deur, balkon, vloer, dakj achooreteenkaïKH» kolom, railing, daklioht, regenpijp en laddertje, als zodanig worden ze wel gebruikt, maar Rietveld heeft dit speciale aspekt van ieder element bewust onder-ge-schikt gemaakt. Ter wille van de eenvoudven de duidelijkheid heeft hij" de nadruk gelegd op de ^^jemene eigenschappen van ) de elementen. Hij heeft de elementen een zodanige vorm gegeven dat ze duidelijke vlakken of lijnen zijn. Hij heeft alles weggelaten aan randen, waterdorpels, afdekkingen, bevestigingen enz', wat het l^lcke of lineaire verstoren. De detaillering en konstruktie van de elementen was tot in de uiterste konsekwentie hierop gedicht. De"elementen 7, zijn van elkaar onderscheiden doordat ze nergens in één vlak r liggen en verschillende kleuren hebben. Een witte regenpijp op / een grijze wand en een grijze op een witte wand. Vanuit hun -JêM algemene eigenschappen kunnen we van d èyëlementen van heihuis ~ zeggen /dat het ruimtebeftalende elementen zijn. Rietveld hee£fc— ^ gezegd/*\de'wérkelijkheid die de architektuur scheppen kan is de ruimte." De,middelen hiertoe zijn de ruimtebepalende, ele men ten. JDe bij het Rietveld Schröder huis gebruikte elementen t zijn te^iQndörscheiden in vlakkejen li^eöire elementen.' Ze zijn & volgéns afb. ' uitgelegd. Hier is-' duidelijk te zien dat ïn de vorsi een verwijzing naar gebiHïik of funktie ontbreekt. Het karakteristieke is het enkelvoudige en het behoren tot de \ l 'groep van de vlakke^of de lineaire elementen. Niet alle elementen van de gevels van het huis zijn hier afgebeeld. wDe ramen en deuren, de glazen dakopbouw, de balkonrailings en het stalen laddertje zi^nfer hiet bijgevoegd, omdat ze niet bij ^j^jJC* de 2 genoemde gr o ep en ho r en. Het zijn uit? meerdere onderdelen ? p samengestelde elementen-waaraan vanuit het gebruik hogere eisen worden gesteld. Ze zijn veel ingewikkelder van vorm en konstruk— r—--^r " ' ? ' " tie dan de enkelvoudige elementen, s<ms uit verschillende materialen gemaakt en voorzien van toevoegingen b.v. de ramen, gemaakt van hout en glas met scharnieren, sloten enz.» Visueel spelen deze elementen echter een ondergeschikte rol* Zij vul- OCR Drukkerij van Rossum bv -20- len de gaten tussen de vlakken of tekenen zich pas duidelijk af tegen een vlak zpals in het geval van het laddertje. De glazen dakopbouw is aan alle zijden van glas en hiermee zo doorzichtig mogelijk gemaakt. We hebben de samengestelde elementen niet naast de enkelvoudige afgebeeld omdat ze in het totale "beeld een onde^ge^ohikte rgl vervullen o.a. omdat de zwart zijn, maar geïsoleerd uitgelegd door hun specifieke vorm sterk opvallen afb. _De|vlakk£^nkelvoudige/elementen zijn verder naar kleur in 2 subgroepen te onderscheiden: ƒ met een sterke lichtreflektiej süttCde witte en gebroken witte elementen nQ;et eei-lichtreflektiej/de grijze elementen in 4 | schakeringen. De lineaire elementen zijn wit,zwart of grijs, j^JJ I roocL blauw of geel. De samengestelde-elementen zijn in hoof zwart. Samengevat kunnen de ruimtebepalende elementen als "volgt worden onderverdeeld: I enkelvoudige elementen a. vlakke elementen nr. nr. b* lineaire elementen nr \ samengestelde elementen dakqpbouw ramen deuren f> trapje balkonrailings en •• • env - 4 tone. grijs 5o wit, grijs, zwaart ood,blauw, geel. gla wit stalen geraam hout met glas zws&t boven- en Onderdeuren hout zwart hele deuren, hout efig^las zwart staleh profielen zwart stalen profielen zwart J' § dit is dex katalogus van de elementen. De betekenis van de elementen op hun plaats in het Hietveld Schröderhuis blijkt wanneer we het huis gaan. opbouwen. OCR Drukkerij van Rossum bv afb. " . toont de bouwplaats, de zijgevel waartegen het huis is gebouwd. Het was de bedoeling dat deze gevel één van de binnenvlakken van het huis zou zijn. Dit is niet gebeurd, omdat de eigenaar niet goed vond dat balken in zijn muur werden opgelegd. afb. de elementen ongeordend. Om het huis te kunnen bouwen moest eerst een nieuw achtergrondelement tegen de zijgeven van het bestaande huis worden geplaatst."-Dit is element nr .. . Met de witte en gebroken witte enkelvoudige vlakkenelementen nr. t/m kan nu tegen dit achtergrondelement de ruimtelijke en konstruktieve atruktuur in hoofdzaak worden bepaalt elementen met de hoogste lichtreflektie die visueel het meest op de voorgrond treden, die bepalen waar de grenzen liggen van binnen en buiten en die het konstruktieve geraamte vormen, kun-rien we de primaire elementen noemen. De primaire elementen zijn scheidende elementen. Daar waar zij zich bevinden is bin-en en buiten onmiskenbaar bepaald. Tussen deze primaire ele- jfef • i menten ontstaan overgangszones waar binnen en buiten in elkaar overgaan afb. In deze zones wordt met de grijze elementen im t/m de relatie binnen-buiten nader gepreciseerd. Deze elementen met het achtergrondelement nr zijn overgangselementen opgesteld tuèsen de primaire elementen. We kunnen deze sekundaire elementen nèemen. De kwaliteit van de overgangszone® — tussen de primaire elemen^fee^i is steeds verschillend. De'^ekuii- "' daire elementen zijn hier op afgestemd. Daarom is hun kleur ook steeds verschillend, foto's De bovengenoemde primaire en sekundaire vlakke elementen zijn duidélijk ruimtebepalende elementen. Dit geldt voor de lineaire elementen in veel mindere mate. Met de ^lineaire elementen worden tegen de achtergrond van het al aanwezige ruimtelijke organisme aksenten gezet. Dit gebeurt in de ruimte, mét de stalen kolommen tegen de balkons en verder op de vlakken van de primaire elementen met regenpijpen en in de openingen tussen elementen met houten stijlen en dorpels. De lineaire elementen zijn in de hele orde te definieren als tertiaire elementen die . j / OCR -22- Drukkerij van Rossum bv aan liet ruimtelijke organisme zijn toegevoegd om horizontale, vertikale en/of kleuraksenten te zetten foto's 11,12 en 13. Om het gehele beeld af te maken moete^L nu nog als laatste stap de samengestelde elementen worden toegevoegd. Dit zijn de het ruimtebeeld meest ondergeschikte onderdelen. De minst opvallende, zeer dienende onderdelen. Hun kleur is in hoofdzaak zwart. - In de analyse hebben we het huis uiteengelegd om inzicht te krijgen in de wijze waarop de ruimte is bepaald en de middelen waarmee dit gebeurt zijn verwerkt. Het is mogelijk op deze wijze te ontdekken hoe het huis in elkaar ^it. Het huis openbaart zich echter pas werkelijk wanneer het wordt beleefd. Se analyse is te vergelijken met de partituur van een muziekstuk en het beleven van de werkelijkheid met het ondergaan van de mudiek* Het geheel is als ruimtebeeld veel meer dan een optelling van de onderscheiden delen en dit ruimtebeeld is ervaarbaar bij de gratie van het licht. Daarom is het ook steeds weer anders, afhankelijk van het jaargetijde, het uur van de dag en het weerr^5mstandigheden waar mevrouw Schröder voortdurend op reageert in de verandering van het huis door het verplaatsen van pe verschuifbare wanden. Dit is een dynamisch proces dat mede wordt bepaald door de kreativiteit van de bewoonster. Een wisselend ruimtebeeld waar niet alleen in maar ook mee geleefd \moat worden, waarin, vanuit de steeds wisselende gemoedstoe- stand van de mens, wordt gereageerd op de steeds veranderende omstandigheden in de natuur. Voor mevrouw Schröder is dit een belangrijk aspekt van haar leven. ^ J.G. Wattjes schreef in het artikel "Moderne bouwkunst in Utrecht" in feet blad "Bouwbedrijf" van september 1925: "Door de gebruikelijke vaste schëdingswanden te vervangen door een stelsel van verplaatsbare schotten is een zeer grote mate van bewegelijkheid in de indeling verkregen. De gehele bovenverdieping kan als een grote ruimte benut worden, waartoe in het midden de trap voert, doch kan ook in een afzonderlijk portaal en meer o^ minder kleinere OCR -23- Drukkerij van Rossum bv o deeld worden. De bedoeling van deze "woonmachine" is niet f om zo af en toe eens een andere indeling te maken, doch om dagelijks de indeling enige keren te veranderen naar de wisselende behoeften van verschillende Mjden van dag en nacht* Of een zo ver doorgevoerde bewegelijkheid en veranderlijkheid op den duur geriefelijk zal blijken, betwijfel ik ten zeerste." Nu na 50 jaar is zeker dat mevrouw Schröder het ongerief van het voortdurend schuiven met de schottefr- graag doet vanwege de ruimtelijke beleving die hierdoor mogelijk wordt. Maar Rietveld heeft dan ook eens gezegd dat zij de enige is die dit huis kan bewonen. Dit betekent denk ik^verkelijk kan ge- / bruiken* OCR -24- Drukkerij van Rossum bv De veranderbare woonverdieping. Op tekening no. 1, die is gebruikt om de bouwvergunning aan te vragen, is een indeling aangegeven die in overeenstemming is met de toen en ook nu nog voor een deel geldende voorschriften. Éen huis moet volgens de bouwverordening een voorgeschreven aantal vertrekken bevatten die ocg nog op een bepaalde wijze t.o.v. elkaar moeten liggen. Aan deze voorschrif- \ ï/ ten heeft Hietveld voldaan op de begane grond. Hier staan de | benamingen ingeschreven van de ruimten die een woning volgens de voorschriften moet omvatten. In de plattegrond van de verdieping staat ingeschreven, zolder afb. • Voor een zolder gelden geen bepaalde voorschriften. Dat is van oudsher een ruimte die overblijft en niet zo*n duidelijke funktie heeft. Deze zolderruimte is ingericht als de eigenlijke woonruimte. Toen het huis in gebruik werd genomen werden de 4 ruimten rond de hal op de begane grond gebruikt als keuken, studeerkamertje, atelier en kamer voor de hulp in de huishouding, zoals dit in het hscis vorige huis in de biltstraat ook het geval was. De verdieping werd gebruikt als woon- en slaapruimte van mevrouw Schröder en haar 3 kinderen. Op tekening no, 1 zijn alleen de.^-w.c. en de ruimte met het bad afgescheiden. Haar de opvattingen vgn Rietveld zou de ruimte zonder verdere afscheidingen als <0 t&uyf woon- en slaapruimte gebruikt kunnen worden. Mevrouw Schröder j « dacht hier echter anders over. Zij zou graag zien dat er zodanige voorzieningen zouden komen dat de ruimte' als totaal en onderverdeeïtM^T gebruiken zou zijn. Hietveld en mevrouw Schröder hebben dit op een zeer inventieve wijze gerealiseerd in een stelsel van schuifbare schotten waarmee een indeling gemaakt kan worden als gewenst wanneer de schotten uitgeschoven zijn, terwijl in de toestand met da weggeschoven schotten de totale ruimte in takt blijft. Wanneer alle schotten uitgeschoven zijn, ontstaan er een woongedeelte en 3 af te scheiden slaaphoeken voor mevrouw Schr$derf haar zoon en de beide meisjes rond de kern met trapportaal, w.c. en bad. OCR -25- Drukkerij van Rossum bv De. uitvoering is uiterst simpel. Eenvoudige houten schotten 2 met uit de handel te betrekken schuifrails? -rollen en scharnieren • Rietveld had al eerder gewerkt met schuivende schotten bij de verbouwing van het militair tehuis Achter St. Pieter7in utrecht. Hij had dit tehuis in 1923 verbouwd en ingericht en hiervoor I ook de militaire stoel ontworpen. De mogelijkheden die het gebruik van de schotten biedt zijn zeer groot. Tussen de geheel open en geheel gesloten toestand zijn een onbeperkt aantal verschillende standen mogelijk die steeds nieuwe ruimtelijke konstellaties opleveren. Op dit / punt is het Rietveld Schröder huis nog steeds uniek en ongee-\ venaard. Belangrijk hierbij is dat de mogelijkheden door mevrouw Schröder ook inderdaad gerealiseerd worden. Wonen op een zo intensieve wijze is een aktieve aangelegenheid die uiteindelijk door de gebruiker gerealiseerd wordt. Voor Rietveld zelf waren de schuivende schotten niet zo belangrijk in het huis. Hij hield er niet zo erg van. Hij was meer gesteld op de^otale niet onderverdeelde ruimte. Wanneer mevrouw Schröder de werking van de schotten demonstreerde en Rietveld er bij was, trok hij zich terug. Hij kon er ook niet mee omgaan, was zich niet werkelijk bewust hoe het systeem ? funktioneerde. Hij zal het waarschijnlijk te ingewikkeld heb- /} ben gevonden en te onrustig. Voor mevrouw Schröder geldt dit w niet. Zij houdt er van haar omgeving te veranderen. Zij bepaalt nog steeds de ruimte in haar huis naar de behoefte van U het moment. Deze mogelijkheid heeft ze ook altijd gedemonstreerd aan mensen die het huis kwamen bekijken. Dit is dan ook een zeer wezenlijk aspekt van het huis. Er zijn een groot aantal mogelijkheden.Sussen de standen met geheel ingeschoven en uitgeschoven schotten zijn nog een onbeperkt aantal verschillende standen mogelijk die steeds weer andere ruimtelijke konstellaties opleveren. Om dit te verduidelijken hebben we een maquette gemaakt waarin de techniek van de schotten wordt gedemonstreerd. In deze maquette zijn de schotten achtereen- OCR -26- Drukkerij van Rossum bv volgens in 8 verschillende standen gezet. Deze standen zijn ° / van "bovenaf gefotografeerd. We hebben in het huis de schot-ften ook in de 8 verschillende standen gezet en bij elke Is tand foto's gemaakt van de ruimte, zie foto's Gebruik en veranderMgfedoor de .laren heen. In de eerste jaren nadat het huis op 1 januari 1925 in gebruik was genomen werd de eerste verdieping geheel gebruikt volgens de oorspronkelijke opzet. Met weggeschoven schotten waren de w0c. en het bad van de totale ruimte afgescheiden waarin een wonnhoek en 3 zit- slaaphoeken waren ingericht. Met uitgeschoven schotten konden van de woon- en zitslaap-hoeken afzonderlijke ruimten worden gemaakt en verder een trapportaal en een badkamertje» Op de begane grond waren de woonkeuken, een kamer voor de hulp in de huishouding en 2 verdere kamers. In de woonkeuken kwam het hele gezin samen \ voor de warme maaltijd. Ontbijt en broodmaaltijd gebeurde boven. Hiervoor werd het liftje gebruikt. Het kleine kamertje naast de ingang werd oorspronkelijk gebruikt als studieka- Avi mertje. De grotere kamer aan de Prins Hendriklaan was oor-spronkelijk gedacht als garage. Mevrouw Schröder dacht dat het hebben van een auto die binnen zou moeten staan een algemeen gebruik zou worden waar je bij het bouwen van een huis rekening mee moest houden. Deze ruimte is echter nooit garage '/><?> geworden, maar direkt in gebruik genomen als atelier door Rietveld en mevrouw Schröder® Achter in deze ruimte werd een donkere kamer ingericht. Een gedeelte van het raam aan de Prins Hendriklasua steekt naar buiten uit als een etalage. Hierin stonden een tijd lang schilderijen van Bart van der leek en Bendien, die door de voorbijgangers op hun zondags- Al b*-*^ wandelingen werden bekeken, '<L i^u^ 1 K Zo werd het huis in de eerste periode van 10 jaar gebruikt" door mevrouw Schröder jae't haar drie" schoolgaande kinderen en Rietveld die er veel kwam werken./Iit-deze tijd is de slaaphoek OCR Drukkerij van Rossum bv van de meisjes al veranderd. Hier stonden oorspronkelijk 2 bedbanken en de wand aan de zijde van de buren had een zwarte lambrizering afb. Toen een vriendinnetje zich voor een periode van een paar jaar bij het gezin aansloot moest er een bed bijkomen. De bedbanken en lambrizering zijn toen weggenomen .iZp «plaats hiervan werden 3 bedden rechtop uitklapbaar tegen de muur bevestigd in de veronderstelling dat het aanzicht van de spiralen in opgeklapte toestand wel interessant zou zijn. Dit experiment was echter visueel geen sukses. R ƒ ƒ ... ;. Éi 7 ii®? OCR I De balklggen met noodige vloerliggers en onderslag buiten en raveelingen voor trapgaten en schoor steen,in verband met ijzeren balkjes voor uitbouwde (balcons) De vloer schroten minstens 22 m.M.dik en 15 c.M,breed goedge regelmatig te spijkeren (niet kraken)(op de verd.blijft de vloer blank)De vloerliggers en onderkant v.oer beg.grond voor zij verwerkt worden te bestrijken met warme carbonileura.De onder en dikte kant der dakover-stekke n vlak vierkant te beschroten.De deuren en raamkozijnen met openslaande ramen volgens nader op te geven details(vierkant zonder profieleeringen)alle in vurenhout,behalve de ramen op de verdieping waarop de 0 wind staat,deze speciaal te verzorgen in droog greenen. De frinnedeuren vlak raamwerk,aan weerszijde bespijkerd met vlak elzen triplex S.m.M. De buiten deuren (waargeen glas) te beschr. met occ>triplex 1. o»M» dik,De voordéur donder en bovendeur eiken drempel s binnen en buiten hardsteen«Binnendeuren met eenvoudig slot en knop.De S buitendeuren met lipssluiting en soliede grendels Voor beneden glasramen en deuren luiken te maken.^Liftje tot in de kelder-i. De Kozijnen eenvoudig in het metselwerk(geen platstukjes of lijstjes- geen plinten* In het portaal (Hal) een trapje tot 1 M hoog waaronder bergruimte met deur.Schuifdeur mar trap $trap gewoon) keldertrapje zonder stootborden. Rond het trapgat op de verdieping eenvoudig hekje- Een keukenkast bij de deur een reohtsch naast fornuis en/boven aanrecht-rekken onder aanrecht (voor paiiwen). Op de verdieping schuif en dra iende schotten duimshout versterkt met Tof ¥ ijzers en bespijkerd met kurkplaat en bespannen en beplakt (lichte schermen tót 2 M dicht daarboven glas) 1 Bank in vestibule en 1 bank in zitkamer beneden.Van Hal n ar zitkamer en keuken en van keuken naar kl.zitk.vaste glas bovenliohten.De noodige ijzeren balkjes voor steun en bewapening van balfcenvloeren verankeringen,doken,koppslijzers,schroeven dr.w.enz.Eenvoudig hekje van S/4 buis of 'T ijzer op de balkons. Enkele muisdiohten liohtroosters. zink en voegloodwerk voor da^afdekking en gooten en de nodige roostertjes - 4 zinken afvoerbuizenpp het riool aangesloten de noodige dekatrook#«, jes- zinkput Je voor keukengootsteen - Het zinkwerk voor liohtkast (met deur) op het dak en lichtraam boven W.C. - afvoerbuizen voor alle gootsteentjes en bad -Aanleg van waterl eiding met stop en aftapkraan»l Kraan boven gootsteenkeuken, 1 kraantje in zitk.beneden ruime aanvoer voor gijzer en 1 kraan voor bad 3 kraantjes boven gootsteentjes (verdieping) 35 a 40 c.M. er boven, alle aangesloten op de hoofdbuis der Utr.W.M. De buizen met noodige ondersteuningen vorètvrij te leggen. Het aanleggen van gas - 2 kranen in de keuken 1 ben.zitk. 2 woonkamer- Aanleg electrioiteit: 1 lichtpunt en 1 stopcontact in iedere ruimte ook in hal en kelder \ l stopc.op de trap) te rekenen op wegwerken van leidingen en gaten voor leidingen en het maken van klosje voor meters en schakelaars 1 licht punt buiten bij voordeur licht en krachtmeter. Buiten het ijzer en houtwerk goed te voorzien (houtw.met loodwit in elkaar ygronden, stoppen planz in de teleur en overgr. in de OCR Bestel* en voorwaarden,waarnaar zal worden besteedjhet bouwen van een woonhuis aan de prins Hendriklaan-hoek laan van Mlns-weerd te Utrecht. Het bouwen zal geschieden (volgens vervaardïgdê~t9öKening met omschrijving en navolgende detailteekehihgan en aanwijzingen van den architect) met bijlevering van alle daartoe benoodigede materialen,transporten,gereedschappen,arbeidftoo-nen enz. F~bovenkant vloer beg.grond = 16 c.II.boven trottairband. De zwarte grond onder houten vloeren uitgraven en aanhoogen tot 4? c.M.beneden P,met zuiverzand.De fundeeringsleuven en putten uitgraven tot op Tt vaste zand.De grond die voor put en riooleering moet worden uitgegraven,wordt gebr.tot oph. van terrein. het terrein moet geheel worden geegaiiseerd en aangevuld tot 0,10 +P,waterpas tot 2 M achter «t huis en glooiend tot best. hek bij H water De benoodigde grond moet worden aangevoerd. Loodsje voor berging van teek.monsters,cement,kalk,houtèar-enz. op aan te geva plaats t~ zetten is voor rekening v.d.aannemer. Fundeering Steensmuur en kelder uit te voeren in goed doorbakken steenen P.G.,zoodat de keldermuren bestand zijn tegen drangwater,keldervloer 4 lagen platte steen,waterdicht te metselen.(rekenen op pompen) Betonbalken op de betonsteunpunten uit te voeren in de ver-eischte,volgens nadere berekening op te geven zwaarte en be-wapeaing.Op de betonbalken lagen vlakke klinkers i#>sterke Cement tot. lö c;M + P.Be opgaande muren ruig metselwerk,van buiten geschuurd in 3 verschillende kleuren speoie geschuurd (lichter en donkerder grijs) Bovenkant opgaande muureri,voor zoover ze niet worden afgedekt te asfalteeren tegen in wateren.De niet balkdragende binnenmuren in drijfsteen te mefcteelen.De balken vloeren in gewapend beton uit te voeren volgens nader op te geven details en netjes vlak ijw p.C.öp te schuren.Van de rooilijn tot 2 M achter ft Huis,een goed verhard pad te maken,jtl^ M breedjook achter 't huii verharden 3 M breed. De rioolleidingen te maken,met inbegrip van aansluiting op gemeente riool.De Put met stankafsluitlng>met overstort te maken volgens gemeente voorsobrift.Van de verd.4 en van de begane grond 2 water afvoerbuizen te verbinden met de riooleering. ' • ? ' ? ? ?ict v Te leveren en te plaatsen 3 stuks waterclosets,b kl.vierk. aarden gootsteentjes an granieten keukengöbtsteen met aanricht plaat. De sch<4órsteen zal worden gemetseld halve ateen dik op draaglatet,vierkau-t afgewerkt en dienstdoende als wasemkap Op de verdieping gelegenheid tot het plaatsen van een haard (zonder Schoorsteenmafcteljwilte tegels in de keuken boven gootsteen-plaat en boeven enkele gootsteentjes* Het platte dak eenigzins afwaterend te maken,«et spie stukken,en af te dekken met mastiek cement,asfalt of rubber wid alles goed verzorgd,zoodat tien jaar schriftelijke garantie hierop kan worden verstrakt. Alle binne muren te berapen onder de rijen en ih de speoie fijn te sohuren Onder tegen de 2 balklagen vueety schroten, droog riet,gegl.koperdraad verst.spijkers(geen roest.)bera-pen en schuren als de wanden geen gips alles vlak zonder plint of lambr. hoeken vierkant. \ OCR aanteg.kleuren afschilderen.Zoonoodig ged.Dej' buiten muren dubbel) e kalk galles binnen enkel - buS binaen voorloopig niet rekenen op schilder werk -alleen schuifschötten raiet grond papier behangen - verder geen beschroten of behang - Eenvoudig houten afsluithekjf (met ingang) hoogstens 1 M hoog aan de P.H.laan,"verder afrastering paaltjes met draad tot slootje, voor buitenwerk te gebruiken miskleurige klinkers voor binnenwerk boerengrauw. Sterke portland specie: 1 portlandend 1 Kalkmelk Basterd Portland ,,portland,4 ,, 1 , Slappe portland ,, ± . 5 x l0lllTi CT?\S?!^e„V00r ^^öistering 1 p^tland cem. Itl^tJv J£Jlk Wtaw» te verv.uit 1 deel luiksche steenkalk en li deel water Balklagen vurenhout maten als teekening binnenwerk ie Soort koperwijksch vuren buitenwerk gresnehout afdekking: | laag hennjppapier 3 lagen asfalt wegende 3 K.O.per M- - 10 jaar schriftelijke garantie ï* f Tl?™ Zlnk n° 14 afvoer2iak ** IS - alabbenlood J.O & . ü .M » glas:<|f soort *it Pran^ch dubbeldik vensterglas buiten en enkel binnen - alle buitenruiten in de weeke stopver? te zetten. "... ^ f!lïl0htlCaStj9 0p höt" dak iJ^er en glas te oonstru- 9 c V QT\ De aannemer is verantwoordelijk voor de Soliditeit en de goede regel en voortgang van hettfwerk kan iets od eenvoudiger wijze geb/euren,dan op teekening of details is aangegeven en is het werk daardoor minstens even goed kan dit worden overlegd ~ veranderingen alleen na overleg en toestemming van den architect.Voor m er of minder werk word een dagboekje aangelegd. Wat niet in dit vbestek genoemd wordt geschiedt op gewone wijze ~ het huis moet getóel bewoonbaar worden afgeleverd. Tijdi 4 maanden na verg.van B en W - schilderwerk binnen 3 weken hierna. Betaling nader over een.te komen. Utrecht 9 Juli 1924 OCR ders den bouw niet voortzet,geven recht op verlenging van den bouwterm!jn voor den duur van genoemde staking of uitsluiting De architect beslist of het werk aan het bestek voldoet en naar genoegen is oogeleverd en voltooid. De aanneming geschiedt voor sene som van NEGEN DUIZEND GULDEN (zegge f.90>3.-)waarvan de betaling door de uitbesteed-ster telkens na schriftelijke goedkeuring van den architect geschiedt in vier termijnen.t.w. 35> als de fundeering,kelder en beganagrondbalklaag gereed is; 25$ als de bouw waterdicht ia; 45$ bij de oplevering; drie maanden daarna voor onderhoud. De aannemer verbindt zich om het werk en het materiaal op het bouw terrein aanwezig tegen brandschade te verzekeren bij eene gunstig bekend staande maatschappij zulks ter beoordeeling van den arohitect. Geschillen uit deze overeenkomst vaan aanneming voort vloeiende of daarmede in verband staande,wordt beslecht door grbiters geheel coaform dé tweede bijlage van den circulaire van het hoofdbestuur van den Neder1.Aannemersbond. l.P OCR Tusschen da ondergeteekenden: Mevrouw öeertruida Antonia Schrader,weduwe van wijlen Mr P.A.C.Schröder,wonende te Utrecht. partij ter eenre en A de Koff, aannemer,wonende aan de Bilderdijkstr at te I '* Utrecht. Partij ter andere zijde is overeengekomen als volgt: Partij ter eenre draagt op aan partij ter andere zijde die verklaart zich te varbindei)/aan de Prins Hendriklaan, hoek laan van Minsweerd te Utrecht,alles volgens het daarvan door architect G.Rietveld opgemaakt en door partijen goedgekeurd en onderteekend bestek aan de hand van teeke-ningen en detailteekeningen reeds door den architect ontworden of nader te ontwerpen,verbindende de aannemer zich alle daaraan verbonden werkzaamheden te verrichtené en het gemelde huis te bauwen,volgens genoemde bestekken en teeke-ningen,terwijl hij tevens verplicht is tot het leveren van tot voorschreven aanbouw noodige bouwstoffen en gereedschappen. Uitdrukkelijk wordt overeengekomen, dat met dezen bottw moet worden begonnen onmiddellijk nadat de vereischte bouwvergunning zal zijn verleend en dat de bouw,behoudens het schilderwerk geheel voltooid zal moeten zijn uiterlijk dagen daarna op straffe eener boete van tien gulden door den aannemer ten behoeve van de uitbesteedster te verbeuren voor lederen dag verzuim,zonder dat eene aanmaning behoeft vooraf te gaaa. Ingeval van overmacht als hoedanig werkstaking en uitsluiting,geproclameerd door vakvereanigingen zullen worden aangemerkt indien daardoor meer dan de helft der arbei-. OCR A. DE KOFF EN P, G. MOOLENBEEK TIMMERLIEDEN - METSELAARS AANNEMERS ! A A I S UTRECHT, 192 OCR De achterdeur Vrij entree of verboden toegang? De achterdeur is over het algemeen de meest kwetsbare entree en daarom favoriet bij inbrekers. Wanneer het om beveiliging gaat, ontsnapt de achterdeur vaak aan de aandacht. Van de zeer gebrekkige afsluiting wordt men zich pas bewust als het te laat is. Wat u beslist niet en nooit moet doen Sluit de achterdeur niet af met alleen maar een haakje of een schuifje van een paar centen. Laat nooit maar dan ook nooit de sleutel in het slot zitten. Maak het indringers niet gemakkelijk door de sleutel op de plint of ergens anders onder handbereik te leggen. Laat de sleutels nooit slingeren. In meer dan 90% van alle inbraken wordt gebruik gemaakt van eenvoudige middelen, zoals: schroeve-draaier, bandelichter, breekijzer, e.d. Wat kunt u daartegen doen? Als u die middelen kent, moet u er voor zorgen dat de achterdeur gelijkwaardig wordt beveiligd als bijvoorbeeld de voordeur. Dat betekent: ook de achterdeur moet worden voorzien van deugdelijk hang- en sluitwerk. Het slot is het begin van alles De meestal op achterdeuren gebruikte sloten zijn zo eenvoudig van constructie, dat zij zonder moeite zijn te openen met een loper of met een eenvoudige sleutel. Eén van de mogelijkheden is, zo'n slot te vervangen door een zogenaamd cilinderslot. Een cilinderslot heeft een veel grotere sleutelvariatie en kan daarom moeilijk door andere sleutels worden geopend. Het verwisselen van een slot is heel eenvoudig als u een zogenaamd renovatieslot neemt. Dat slot past precies op de plaats waar het oude slot uit komt. AJIeen het sleutelgat zal in enkele gevallen groter gemaakt moeten worden. Het verdient aanbeveling hierover een vakman te raadplegen. Hij kan het beste zien of bij uw deur nog extra beveiliging nodig is, zoals grendels, tweetdërssloten, e.d. OCR Bij een goed slot hoort een goede sluitplaat Een sluitplaat, bij voorkeur van gehard staal en voorzien van schootkasten, hoort bij een goed slot, óók bij een renovatieslot. Gebruik voor de bevestiging daarvan lange schroeven die diep in het hout vreten. U moet nooit schroeven in het hout slaan, geen oude schroefgaten gebruiken en altijd eerst het hout van de deurstijl controleren op stevigheid. Ook hierbij kan de vakman van dienst zijn. Kieren zijn kwetsbaar Zorg ervoor dat er zo min mogelijk kier is tussen de deur en de deurstijl. Een wijde kier maakt, dat de schoot van het slot niet ver genoeg in de sluitplaat steekt. Met een schroevedraaier of breekijzer kan het slot dan zonder veel kracht geforceerd worden. Een nauwe kier maakt het slot moeilijker bereikbaar. Let hierop bij de oplevering van uw nieuwe huis. Scharnieren, daar draait alles om Bijna alle achterdeuren draaien naar buiten open. De scharnieren bevinden zich aan de buitenkant. Dus klaar voor aktie van de indringer. De pennen zijn er in een wip uitgehaald en de deur kan uit de sponning worden genomen. Door zogenaamde „dievenklauwen" vergrendelt u de deur tussen de draaizijde van de deur en het kozijn. Zij.voorkomen, dat de deur in haar geheel kan worden uitgelicht. (Ook bij ramen worden deze veel gebruikt). Een andere oplossing is: vervang scharnieren met pennen door „paumellen". Daarvan kan de pen niet worden verwijderd. Door het raam naar binnen? Glas biedt weinig weerstand. Als het zo gemakkelijk is om via het raam binnen te komen, kan men zich afvragen of beveiliging zinloos is. Zeker niet. Een indringer zal er niet gauw toe overgaan een ruit te vernielen om binnen te komen. Dat geeft te veel lawaai. Wel zal hij proberen een gat in de ruit te maken, om vervolgens door dat gat van buitenaf bij het slot te kunnen. Als het een goed slot is, zal zijn poging tevergeefs zijn. In het uiterste geval zal hij wel via het raam de toegang forceren. Maar zijn vluchtroute gaat via een deur, zeker als hij met grote voorwerpen wil verdwijnen. Dit moet hem onmogelijk gemaakt worden. Beveiligen heeft dus zeker zin. J, Verlichting boven de achterdeur is raadzaam. Natuur-lijk onbereikbaar vanaf de grond en goed beschermd tegen stoten of slaan. Voorkoming misdrijven Een zaak van de politie èn u Dievenklauw BLCVM i.o. 0478 0101 OCR NOVEMBER 1971 z m d w d v z 1-2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 DECEMBER 1971 z M D W d V z 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 JANUARI 1972 z m d w d v z 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 VRIJDAG 31 DECEMBER 1971 OCR Heden den achttienden Juni negentienhonderd vier en twintig,__,__. Verschenen voor mij WILHELMUS AUGUSTINUS THEODORUS WARREN,notaris ter standplaats Utrecht;__ de Heeren WIEGER POSTHUMA en GERARD JACOBUS van ZUULEN,beiden ambtenaar bij de Nederlandsche Spoorwe-I .gen en beiden wonende te Utrecht,respectievelijk Voorzitter en Secretaris van het Bestuur van de Wo- I ningstichting „TUINDORP B.A.N.S.M,gevestigd te U-trecht, ten deze in die hoedanigheid optredende,zoo- I mede als lasthebbers en gemachtigden van de overige Bestuursleden dier Stichting,als zoodanig handelende, te weten, de Heeren^r--1-:- 1. GIJS BERTUS ADRIANUS HENDRIKUS HELLO, wonende te U-tr echt;_' ___ ' | 2.C0RNELIS JAC OBUS SLOOFF, wonende te Utrecht;_I 3. KLAAS LE GRAS, wonende te Utrecht;_I 4.WUNALDUS JAN KUIPER,wonende te Utrecht;_I 5.ARJEN van der HEIJ,wonende te Hilversum;_I allen ambtenaar der Nederlandsche Spoorwegen._I Blijkende van de bevoegdheid'vart de comparanten,hier-l boven genoemd,uit eene onderhandsche acte van volmacht en machtiging,welke na door de lasthebbers in I tegenwoordigheid van mij notaris en de getuigen voor echt erkend te zijn en ten blijke daarvan door hen metl de getuigen en mij notaris geteekend te zijn,aan deze acte vastgehecht is._I \ De comparanten,handelende als voormeld en als zooda-l nig gemelde Stichting ten deze wettig vertegenwoordil gende,verklaarden met machtiging van den raad van OCR «I i VI Heden den achttienden Juni negentienhonderd vier en twintig,_:_ Verschenen voor mij WILHELMUS AUGUSTINUS THEODORUS WARREN,notaris ter standplaats Utrecht;_ de Heeren WIEGER POSTHUMA en GERARE JAOOBUS van ZUULEN,beiden ambtenaar bij de Nederlandsche Spoorwe-| .gen en beiden wonende te Utrecht,respectievelijk Voorzitter en Secretaris van het Bestuur van de Woningstichting „TUINDORP B.A.N.S.gevestigd te U-trecht,ten deze in die hoedanigheid optredende,zoomede als lasthebbers en gemachtigden van de overige Bestuursleden dier Stichting,als zoodanig handelende, te weten,de HeereiWr-—3--l-|-- 1. GIJSBERTUS ADRIANUS HENDRIKUS HELLO, wonende te U-trecht;_i-*— 2. GORNELIS JACOBUS SLOOFF, wonende te Utrecht ;_ 3.KLAAS LE GRAS,wonende te Utrecht;_ 4.WUNALDUS JAN KUIPER,wonende te Utrecht;- 5.ARJEN van der HEIJ,wonende te Hilversum^ allen ambtenaar der Nederlandsche Spoorwegen. Blijkende van de bevoegdheid van de comparanten,hier-| boven genoemd, uit eene onderhandache acte van volmacht en machtiging,welke na door de lasthebbers in tegenwoordigheid van mij notaris en de getuigen voor echt erkend te zijn en ten blijke daarvan door hen met| de getuigen en mij notaris geteekend te zijn,aan deze acte vastgehecht is.____— A De comparanten,handelende als voormeld en als zoodanig gemelde Stichting ten deze wettig vertegenwoordi gende,verklaarden met machtiging van den raad van ]L OCR Commissarissen dier Stichting,blijkens aan deze acte vastgehechte schriftelijke machtiging, dat'gemelde Stichting heeft verkocht en mitsdien in vollen, vrijen en onbezwaarden eigendom overdraagt aan Mevrouw GEERTRUIDA ANTONIA SCHRA'DER, weduwe van den WelEdel-Gestrengen Heer Meester FREDERIK ADRIAAN CHRISTIAAN SCHRÖDER,zonder beroep,wonende te Utrecht,die alhier mede verschenen,verklaarde in koop en eigendomsoverdracht aan te nemen t-f—B---.-—* Een perceel grond,gelegen te Utrecht aan de Prins Hendriklaan,kadastraal bekend gemeente Abstede Sectie D n^SSS©-, groot twee aren vijf en twintig centiaren».^_£_«___ De comparanten Posthumaen van Zuijlen verklaarden dat gemeld perceel grond door de Stichting werd aangekocht bij koopacte den zeventien September negentienhonderd een en twintig voor den Notaris A.Ph. Ridder verleden, overgeschreven ten hypotheekkantore te Utrecht,dienzelfden dag,deel 894 nommer 78._ De koopprijs bedraagt VIJF DUIZEND VIERHONDERD GULDEN, welke de comparanten Posthuma en van Zuijlen verklaar den in hunne voormelde hoedanigheid voor en ten behoeve der gemelde Stichting van de koopster te heb- I ben ontvangen en daarvoor bij deze kwijting te verlee- nen._i___ De comparanten verklaarden dat deze koopovereenkomst voorts is gesloten onder de navolgende bedingen: Het goed wordt overgedragen in den. staat waarin het zich thans bevindt.____• Elke vrijwaring,zoowel die wegens uitwinning,als we- gens rechten,welke derden beweren mochten op de goe-l deren te hebben, en die voor verborgen gebreken,welkel aan de verkoopster niet bekend zijn,zoomede elke vor-l dering ter zake van onder- of overmaat worden uitge-l sloten.____ De op den gekochten grond te stichten gebouwen ofde daarbij als tuinen, erven of open plaatsen behoorende gronden mogen zonder vergunning van de verkoopster niet worden bestemd,gebezigd of ingericht tot hofjesl fabrieken of inrichtingen,bedoeld in artikel 2 der hinderwet of die later onder het bereik van deze wetl zijn of zullen worden gebracht, terwijl op den. grond nimmer tapperijen mogen worden opgericht noch putlie-l ke vermakelijkheden zullen mogen worden gegeven.Even-1 min mag die grond worden bestemd of gebruikt tot inrichtingen voor lijkverbranding of tot vischrooke- I ry.---I_" _,_:_r Het goed wordt geleverd vrij van hypotheek,hypothe- I caire inschrijving en beslag.___ I De verkoopster draagt aan de koopster over alle rechten van vrijwaring en andere,welke zij tegen hare rechtsvoorgangers heeft.____I De koopster kan het goed terstond vrij van huur ir bezit en genot aanvaarden,______I De grond- en straatbelasting en alle andere belastinl gen,welke van het goed geheven worden, zijn te rekenenI van heden af voor rekening van de koopster._I Partijen verklaarden afstand te doen van de rechten tot ontbinding,uit de bepalingen van de artikelen 1302 en 1303 van het Burgerïyk Wetboek voortvloeien- I OCR de._ De koopster moet betalen de kosten en rechten dezer acte en die der juridische levering._ _WAARVAK ACTE, in minuut is verleden te Utrecht,ten dage in het hoofd dezer acte gemeld,in tegenwoordigheid der Eee-ren Petrus Gerhardus Hendrikus^Geerdink,notarisklerk en Hendrik Roelof van Waveren,concierge,beiden wonen de te Utrecht,als getuigen._ Onmiddellijk na voorlezing is deze acte door de com- I paranten,mij notaris bekend,met de getuigen en mij no-| taris onderteekend.___j (Geteekend)w.Posthuma; v.ZuijlenjTr. Schröder-SchrSder; H.R.v.Waveren;G.GeerdinkjW.Warren. Voor afschrift, : DAGREGISTER deelzo nommer-^2? ^^^gessiirsittê. Zari -"^r^r ton tUntore dor H^pottvekan te UTRECHT, Salaris . „J?^ er Ontvirvgen Totaal . „ OCR KANTOOR VAN W. A. Th. WARREN NOTARIS TE UTRECHT. EIGENDOMSBEWIJS voor Mevrouw G.A.SCHRADER, wèduwe van den Wel-EdelGestrengen Heer Mr.F.A.C.SCHRÖDER, zoiider beroep,wonende te Utrecht, van Een perceel grond,gelegen te Utrecht aan de Prins Hendriklaan,kadastraal bekend gemeente' Abstede Sectie D no.JSSO, groot twee aren vijf en twintig centiaren. KOOPPRIJS ƒ 5400. - Verleden den •..18.. .Juni .19.24 OCR POLDER, GEHUCHT of plaatselijke benaming. (Straat,- gracht, enz.) 1. VEEWIJZING ' NAAK HET KADASTRALE PLAN. SOORT GROOTTE. 5. Bedrag der belastbare opbrengst per hectare, verminderd met den per" hectare bepaalden aftrek "wegens polder- en dijktesten. 6. Bedrag per hectare van den aftrek wegén, polderen dijk-lasten. 7. BELASTBARE OPBRENGST. VERWIJZING P» Sectie. Nommei van het perceel. 8. VAN EIGENDOM. 4. Ongebouwd. 8. Gebouwd. 9. naar vroegere of latere toestanden. 10. h. a. w. | G, • • De ondergeteekende Bewaarder van de hypotheken en het kadaster verklaart, dat bovenstaand uittreksel overeenstemt met de stukken behoorende tot het kantoor van Bewaring te......................UTftEO-HT........................... en de veranderingen bevat die tot op den X^/...... ten gezegden kantore bekend zijn. Afgegeven op verzoek van .........................yiBEDHt........den /5 _________192.^ ^ sl bosten Bewaarder voornoemd, voor Perceelen .... f/nP?? t / j M M OCR N°. 17. K»4- KANTOOR VAN DE HYPOTHEKEN en het KADASTER te.....UTRECHT........... UITTREKSEL van den Perceelsffejvijzen Kadastralen Legger der gemeente_^Jif^ NAAM. Eigenaar. Mede-eigenaren.... Vruchtgebruiker ......... Erfpachter............. Recht van opstalhouder of bezitter yan het recht van gebruik en bewoning..... VOORNAMEN. BEROEP. ?jjsm A. WOONPLAATS. tr (1923 - 58) POLDER, NAAR HET GEHUCHT KADASTRALE of plaatselijke benaming. PLAN. Nommer (Straat, gracht, ü Üi van het enz.) <D . 02 perceel. 1 .2. 1 VERWIJZING SOORT VAN EIGENDOM. 4. GROOTTE. 5. Bedrag der belastbare opbrengst per hectare, verminderd met den per hectare bepaalden aftrek wegens polder- en deklasten. 6. Bedrag per' hectare van den aftrek wegens polderen duk-lasten. 7. mm i<UJr.££ j lx. a. M 79 7? BELASTBARE OPBRENGST. Ongebouwd. Sm Gebouwd. 9. • VERWIJZING naar vroegere of latere toestanden. 10. OCR dat mitsdien de huur en verhuur van voormeld onroerend goed tus> schen partijen zal voortduren tot en met 13 Juni 1932 voor denzelfden prijs en onder dezelfde voorwaarden als in voormelde huuracte bepaald,met uitzondering van het optierecht. In duplo geteekend in de maand Maart 1928. OCR — De ondergeteekenden: l.E.T.van den BORN; II|G.A.DEUMERS; beiden wonende te Utrecht en beiden ambtenaar bil de Nederlandscbe I Spoorwegen,respectievelijk Voorzitter en Secretaris van het Bestuur der Woningstichting Tuindorp „B.A.N.S.gevestigd te U-trecht,als zoodanig ten deze handelende en gemelde Stichting wet tig vertegenwoordigende,Partij ter eene zijde; 3.GEERTRUIOA AfiiTONIA SGHRADER,weduwe van den WelEdelGestrengen Heer Mr.PREDERIK ADRIAAN CHRISTAAN SCHRÖDER,zonder beroep,wonen-; de te Utrecht,partij ter andere zijde; verklaren: dat partij ter eene zijde aan die ter andere zijde heeft verhuurd een perceel grond,gelegen te Utrecht aan de Prins Hendriklaan, kadaster ? gemeente Abstede,Sectie D No.2011,groot drie aren zes-I tien centiaren,blijkens acte van huur en verhuur,in duplo getee-kend den 18 Juni 1924; dat deze huur en verhuur is aangegaan voor den tijd van vier achtereenvolgende jaren,aangevangen den 14 Juni 1924,en mitsdien eindigende op 13 Juni 1928,met recht aan zijde van de huurster om het bij die acte gehuurde wederom voor vier jaren in te huren, ! voor denzelfden prijs en onder dezelfde voorwaarden als in die acte gemeld,met uitzondering van het optierecht,mits hiervan vóór den 14 Maart 1928 aan het Bestuur van gemelde Stichting schriftelijk kennis gevende; dat aan het Bestuur der gemelde Stichting vóór 14 Maart 1928 door de huurster schriftelij k kennis werd gegeven, dat zij het bij die acte gehuurde wederom voor vier jaren inhuurt,voor denzelfden prijs en onder dezelfde voorwaarden als in die, acte gemeld,J met uitzondering van het optierecht; OCR GEMEENTE ABSTEDE SECTIE D. SCHAAL I : 1000. Behoort bij brief d.d. ^ ^//jcj- van den Hoofingenieur Dircotour van den Rijkswaterstaat in üu directie Utrooht ( ONTeiGENINGSCSRENS ROOILUN. REEDS AAftóEKOCHT NOG AAN TE KOOPEN \ X X ? .1 OCR SILICAAT- & VERFINDUSTRIE PRINSENGRACHT 733-735 • AMSTERDAM TELEFOON 37188• POSTGIRO No. 510037 BANK: ROTTERDAMSCH E BANK ROKIN - AMSTERDAM NOTA VOOR Amsterdam-C., 29 Mei 1951. N Ï011. De Heer J. Rietveld, h Öudegracht 55, UTRECHT . verzonden:per bode Kraaipoel, franco Schröder, Prins Hendriklaan 50, Utrecht. 12§- kg, Bnolith wit 5 kg, Emolith lichtgrijs v/monster kg, Eraolith grijs v/monster 20 kg. Totaal kg. Snolith zwart Per 100 K.G. f,150 " 225 f, 35 contant. ,63 \ Emballage, met uitzondering van papierverpakking, wordt tegan da berekende prijs teruggenomen, mits binnen drie maanden onbeschadigd en franco terruggezonden. Op onze koopovereenkomsten met afnemers xijn de uniforme verkoopsvoorwaarden der V.V.V.F. van toepassing. f ? OCR INHOUD: Overzicht muurverven: I. PLASTIC EMULSIES A. Velusol: 1 Voorstrijkmiddel I. 2 Voorstrijkmiddel II. 3 Grondlaag voor binnen en buiten. 4 Deklaag A voor binnen en buiten (strijkklaar). 5 Deklaag B uitsluitend voor binnen (strijkklaar). 6 Kleurpasta's voor Velusol A en B. 7 Glansmiddel no. III. 8 Pigmentbevochtiger no. IV. B. Florifan: 1 De deklaag (in pastavorm). 2 Glansmiddel no. V. II. POEDERVERVEN: A. Koudwaterverf: 1 Q,-kwaliteit. 2 Velusol Emulsiemenglak no. VI. III. A. Veluvine A en B (Klassiek): 1 Grondverf A voor buiten. 2 Grondverf B uitsluitend voor binnen. 3 Dekverf A voor buiten. 4 Dekverf B uitsluitend voor binnen. IV. SYNTHETISCHE MUURVERVEN: A. Velusnel A en B: 1 Grondverf A voor buiten. 2 Grondverf B uitsluitend voor binnen. 3 Velusnel lakplamuur. 4 Dekverf A voor buiten. 5 Dekverf B uitsluitend voor binnen. B. Velumat uitsluitend voor binnen. C. Velutinaat voor buiten: 1 Grondverf. 2 Plamuur. 3 Dekverf. D. Chloorrubbermuurverven A en B: 1 Chloorrubbergrondverf A voor buiten. 2 Chloorrubbergrondverf B uitsluitend voor binnen. 3 Chloorrubberplamuur. 4 Chloorrubberdekverf B uitsluitend voor binnen. 5 Chloorrubberdekverf A voor buiten. 2 INLEIDING Het kiezen van de juiste muurverf wordt een steeds nijpender probleem, gezien de grote verscheidenheid van grondstoffen, die in de loop der jaren, zowel voor buiten als binnen, aan de markt gekomen zijn. Mag het van algemene bekendheid heten, dat zelfs beton op de lange duur geen weerstand kan blijven bieden tegen de aantasting door weersinvloeden, eveneens worden tal van andere bouwmaterialen bedreigd door de steeds grotere verontreiniging der atmosfeer, o.a. door rookgassen. Na jarenlange research zijn wij er niet alleen in geslaagd voor alle soorten muren verven samen te stellen, die afdoende bescherming bieden, maar brengen wij deze muurverven bovendien in zo,n gevarieerd assortiment, dat zelfs een keuze nog mogelijk is, indien ook de prijs een woordje moet meespreken. In deze brochure geven wij U een overzicht van de mogelijkheden met onze Veluvine-muurverven, zowel waterverven als klassieke en synthetische alsmede de verwerkingsvoorschriften. Wij hopen, dat U hieruit maximum profijt weet te halen. VELUVINE VERFFABRIEKEN, NUNSPEET OCR I. PLASTtC EMULSIES Velusol-verven zijn waterbestendige Emulsieverven op basis van polymerisatieharsdispersies. Superieure, door niets te overtreffen kwaliteitsproducten, die het oppervlak een aangenaam en beschaafd, mat of eiglanzend uiterlijk geven, dat ook na herhaaldelijk afwassen behouden blijft. Bovendien is een hogere glans bereikbaar door toevoeging van ons Velusol Glansmiddel no. III. Velusol A is ideaal voor buiten en voor ruimten, waar een vochtige atmosfeer onvermijdelijk is. Ze bezit een onovertroffen duurzaamheid, zelfs onder de meest ongunstige omstandigheden, waardoor de prijs van dit product in feite ongekend laag ligt. Velusol kan worden gebruikt op: 1 Cement, pleister- of schuurwerk. 2 Beton. 3 Baksteen, kalkzandsteen, natuursteen, met uitzondering van boerengrauwen boerenrood of sterk ijzer-oxydhoudende baksteen, waarvoor men ons eerst advies dient te vragen. 4 Bouwvezelplaten, zachtboard en hardboard. 4 Toepassing van Velusol I NIEUWE MUREN: a Verse steen of beton moet winddroog zijn, alvorens geschilderd kan worden, b In verband met het hoge alkali-gehalte in verse beton dient dit materiaal voorgestreken te worden met ons Velusol-Voor-strijkmiddel no. 1 voor verse beton, c Velusol-grondlaag opbrengen. d Velusol-deklaag opbrengen. Ook is het mogelijk de juiste dekking te bereiken door in plaats van 1 maal Velusol gronden 1 maal Velusol-deklaag, 2 Velusol-deklagen op te brengen. Omdat de Velusol-grondlaag echter een zwaardere dekking geeft, is de eerste werkwijze te prefereren. II OUDE MUREN: a Nagaan of de oude muren in goede staat zijn. b Gaten niet met gipsplamuur, doch met een mortel van witte cement en zand repareren, eventueel gemengd met een weinig Velusol-grondlaag. c De muren goed schoonmaken met een staalborstel en tevens alle vette aanslag grondig verwijderen, d Oude olieverflagen, indien gaaf, eerst goed schoonmaken met ammoniakwater; loszittende delen verwijderen. Muren of verfwerk, met ammoniakwater behandeld, dienen grondig nagespoeld te worden, alvorens er Velusol op aangebracht wordt. Oude verflagen voorstrijken met Velusol-Voorstrijk-middel No. II of met Velusol-grondlaag, verdund met ongeveer 25% water, e Zijn vet- en olieplekken niet te verwijderen, dan dienen deze geïsoleerd te worden met aluminiumverf. f Vochtplekken en regendoorslag, mits goed droog, kunnen door voorbehandeling met Velusol-Voorstrijkmiddel No. II geïsoleerd worden, g Ruwe bitumen afstoffen en voorbehandelen met Velusol-Voorstrijkmiddel No. II. Gladde bitumen ruw maken en voorbehandelen met Velusol-Voorstrijkmiddel No. II. y 5 OCR men een gunstig resultaat. Bij meer toevoeging van Velusol-Emulsie-menglak VI krijgt men natuurlijk betere resultaten, ook wat de watervastheid betreft. Koudwaterverf Q op deze wijze aangemaakt, geeft een fraai resultaat en is ideaal voor het sausen van gangen en schoollokalen. III VELUVINE KLASSIEKE MUURVERVEN Alle olieverven zijn, in tegenstelling met de waterverven, ook bij vriezend weer aan te brengen. Als verdunning kan terpentijn of kunstterpentijn gebezigd worden, tenzij anders door ons aangegeven. a VELUVINE A EN B Deze zijn op klassieke basis gefabriceerd uit de allerbeste grondstoffen. Beide kwaHteiten zijn zowel bestemd voor nieuw als voor oud werk en kunnen desgewenst worden verdund met terpentijn of kunstterpentijn en op kleur worden gebracht met Mengjapan. De muren moeten bij voorkeur een jaar oud zijn. 1 Veluvine A-grondverf voor buitenwerk op loodwit- of lood-/zinkwit-basis kan naar wens in verschillende typen geleverd worden en heeft een uitstrijkvermogen van 7—8 m2 per kg., met een gegarandeerde droogtijd van 14 uur. 2 Veluvine B-grondverf voor binnenwerk is een zuivere zinkwit-grondverf, doch kan ook in andere grondverftypen geleverd worden, geheel afgestemd op de eisen, die men stelt. Het uitstrijkvermogen is 8—10 m2 per kg. De droogtijd ca. 14 uur. 3 Veluvine A-dekverven zijn geschikt voor binnen- en buitenwerk en samengesteld met hoogwaardige kleurechte pigmenten. Deze prachtige Japan-lakken munten uit in hoge glans, goede vloeiing en doorharding, terwijl ze een grote duurzaamheid bezitten. Ze zijn in 12 uur stofdroog en in 16 uur kleefvrij en hebben een uitstrijkvermogen van 8—10 m2 per kg. Eventueel verdunnen met kunstterpentijn. 4 Veluvine B-dekverven hebben dezelfde goede eigenschappen als Veluvine A-dekverf. Bovendien hebben onze Japanlakken een uitstekende vulling. Veluvine B-dekverf is in 6 uur stofdroog en kleefvrij in 12 uur. Kan zowel met de kwast als met de spuit verwerkt worden (voor de spuit verdunnen met kunstteipentijn). Het uitstrijkvermogen is 8—10 m2 per kg. IV SYNTHETISCHE MUURVERVEN A VELUSNEL A EN B 1 Velusnel A-grondverf voor buitenwerk is een sneldrogende grondverf met een prima hechting. Velu-snel-grondverf laat zich gemakkelijk met de kwast verwerken, dekt uitstekend en heeft een groot uitstrijkvermogen. Na 8 uur is de verf voldoende hard om overgeschilderd te kunnen worden. Velusnel A-grondverf kan desgewenst iets afgedund worden met kunstterpentijn. 2 Velusnel B-grondverf uitsluitend voor binnenwerk is een sneldrogende, prima vloeiende en goed-hechtende grondverf. Ze laat zich gemakkelijk met de kwast verwerken, dekt uitstekend en heeft 'n groot uitstrijkvermogen. Na 7 uur is de verf voldoende hard om overgeschilderd te kunnen worden. Velusnel B-grondverf kan desgewenst iets afgedund worden met kunstterpentijn. 3 Velusnel A-lakplamuur voor buiten en Velusnel B-lakplamuur voor binnen zijn sneldrogende plamuren, welke binnen 10 uur hard zijn en geslepen kunnen worden in water of kunstterpentijn met waterproof schuurpapier of droog met fijn schuurpapier. De vulling en elasticiteit zijn uitstekend. Deze soepel verwerkbare plamuren rollen of barsten niet. 4 Velusnel A-lakverf Dit is een moderne sneldrogende lakverf, die uit eerste klas grondstoffen is samengesteld en waarmede fraai en solied schilderwerk kan worden gemaakt. Deze sneldrogende lakverf moet in dunne lagen worden opgezet. De dekking is uitstekend. Ze heeft een hoge glans en strakke vloeiing. De verf is na 7 uur stofdroog en binnen 12 uur kleefvrij. OCR 5 Velusnel B-lakverf is een moderne sneldrogende lakveif, met een hoge glans en strakke vloeiïng, die zich zeer gemakkelijk laat verwerken. Het uitstrijkvermogen is 20 a 25% groter dan dat van klassieke verven. Velusnel B-lakverf moet in dunne lagen worden opgezet. Ze is in 4 uur stofdroog en in 8 uur kleefvrij. Deze verf wordt geleverd in zeer fraaie pasteltinten van onze Veluvine -kleurenwaaier. B VELUMAT VOOR BINNENWERK is een zeer cachetvolle verf, die in 3 a 4 uur stofdroog is en in één nacht geheel is doorgedroogd. Ze wordt in 3 typen geleverd, nl. kalkmat, zijdeglans en hoge eiglans. Velumat, uitsluitend voor binnenwerk, laat zich gemakkelijk verwerken, heeft een strakke vloeiing, is zeer duurzaam en geeft als resultaat een stuk „matwerk", dat door niets te henaderen is. Toepassing van Velumat en Velusnel B op nieuwe muren: a Gronden met Velusnel B-grondverf, b Plamuren met Velusnel B-lakplamuur. c Schuren met waterproof schuurpapier, d Overgronden met Velusnel B-overgrondverf. e Afschilderen met Velumat of Velusnel B-lakverf. C VELUTINAAT VOOR BUITENWERK Voor schilderwerk buiten verdient Velutinaat verreweg de voorkeur boven de klassieke verven. Velutinaat is ongevoelig voor schroeien en heeft geen last van schimmel of bacteriëngroei. De levering geschiedt volgens de Velutinaat-kleurenkaart. 1 Velutinaat-grondverf heeft een zeer grote dekkracht. Door de juiste pigmentsamenstelling is ze niet alleen oersterk, maar geeft ze bovendien een prima hechting. Ze laat zich gemakkelijk met de kwast verwerken en droogt in 6 a 8 uur. 2 Velutinaat-lakplamuur Dit is een sneldrogende plamuur, welke binnen 10 uur hard is en geslepen kan worden in water of kunstterpentijn met waterproof schuurpapier of droog met fijn schuurpapier. De vulling en elasticiteit zijn uitstekend. Deze soepel verwerkbare plamuur rolt of barst niet. 3 Velutinaat-lakverf is een door en door beproefde zeer sterke lakverf, die het beschermende loodtitanaatpigment bevat: het sterkste en meest duurzame der tot nu toe bekende pigmenten. Lood-titanaat, het pigment met bijzonder goed absorberend vermogen voor ultra violette-stralen, biedt daardoor extra bescherming van het bindmiddel, waardoor sterkere verffilms met grotere buitenbestendigheid worden verkregen. Deze verf kan ook op een goed doorgeharde klassieke grondlaag worden aangebracht, maar voorkeur verdient het als grondlaag Velutinaat-grondverf te bezigen, waardoor een langdurige en intensieve bescherming wordt verkregen. - Gebruiksaanwijzing Gebruik schone en stevige kwasten. Verdeel de verf vlug en breng een dunne laag op. Zo nodig iets afdunnen met terpentijn of kunstterpentijn. De verdunning vooral goed door de verf heen roeren. Indien geplamuurd moet worden is onze Velutinaat-lakplamuur hiervoor het meest geschikt 13 OCR VELUVINE CHLOORRUBBERVERVEN VOOR BINNEN- EN BUITENWERK Deze verven zijn onmisbaar in die gebieden, waar gebouwen en weningen zowel in- als uitwendig, bloot staan aan de inwerking van agressieve dampen, zoals afgewerkte gassen van industrieën, zeewater enz. Tevens zijn deze verven ideaal voor badkamers, keukens enz. De ervaring heeft geleerd, dat zelfs beton niet te zijn tegen de aantasting van rookgassen, waarin zich kunnen bevinden o.a. ammoniak-verbindingen, zwavelig zuur, zwavelwaterstof enz. Daarom zijn deze verven voor het behouden van een fraai uiterlijk van gebouwen in bovengenoemde gebieden de ideale oplossing. Chloorrubberverven kunnen slechts in een beperkt aantal kleuren worden geleverd, zodat het aanbeveling verdient, vooraf bij ons advies in te winnen bij het bepalen van de kleur voor het schilderwerk. bestand blijkt Toepassing van Chloorrubberverven Verse beton voor binnen a Moet winddroog zijn. b Eerst voorstrijken met Yelusol-Voorstrijkmiddel I. c Chlooriubber-grondlaag opbrengen, d Chloorrubber-deklaag opbrengen. Oude beton voor binnen a Afborstelen en vuil verwijderen, b Chloorrubber-grondlaag opbrengen, c Chloorrubber-deklaag opbrengen. Verse beton voor buiten a Moet winddroog zijn. b Eerst voorstrijken met Yelusol-Voorstrijkmiddel I. c Chloorrubber-grondlaag opbrengen, d Chloorrubber-deklaag opbrengen. Oude beton voor buiten a Afborstelen en vuil verwijderen, b Chloorrubber-grondlaag opbrengen, c Chloorrubber-deklaag opbrengen. VELUVINE VERFFABRIEKEN NUNSPEET 15 OCR MAISONS D'HABITATIONS Hollande aison Schröder et Rietveld, architectes a Utrecht gr- ü o IS - CP OCR / Overdruk uit het Bouwkundig Weekblad nr 25; verschenen 13 december 1963 Schröderhuis in geschonden ruimte door Drs. P. Singelenberg OCR Betreffende het vraagstuk van de plannen der gemeente Utrecht tot het aanleggen van een wegverhoging en een viaduct nabij het woonhuis voor de familie Schröder, dat onder de betiteling „Schröderhuis" de naam van zijn architect, G. Th. Rietveld, wereldberoemd heeft gemaakt, laten wij hierbij het v/oord aan een kunsthistoricus, de heer P. Singelejiberg, die verbonden is aan het Kunsthistorisch Instituut te Utrecht: Het is gemakkelijk om in een vrije pers het gemeentebestuur van Utrecht over de bouw van een viaduct in rijksweg 22 bij het beroemde Schröderhuis van Rietveld aan te vallen en te laken. Het is ook eenvoudig, met deskundigen de grote en internationale betekenis van dit bouwwerk te bespreken en de voorgenomen verminking te veoordelen. Ik acht het echter uiterst moeilijk de Utrechtse overheid te overtuigen van zijn volslagen ongelijk ten opzichte van het kunstwerk, dat Rietveld in 1924 bouwde. Het was het college van B. en W., zoals uit de stukken blijkt, wel bekend, dat dit huis een bijzondere waarde heeft. Waarom heeft het zich dan niet ruim van te voren deskundig over deze betekenis laten voorlichten om handelingen te vermijden, die Utrecht degraderen tot een plaats, waar onverstandige dingen met de nationale kunstboedel kunnen geschieden? Waarom hebben B. en W. de plannen voor de bouw van dit viaduct er in de zomermaanden zo snel en geruisloos mogelijk doorgedrukt? Zij zouden zich kunnen verdedigen door te zeggen dat de gemeenteraad er reglementair in gekend is en dat zij drie mogelijkheden met een toelichting gegeven hebben. Dit zou dan een verwijzing naar een formaliteit zijn, waarmee het onjuiste beleid niet goedgepraat zou zijn. De drie door B. en W. voorgestelde mogelijkheden zijn neergelegd in een uiteenzetting van 23 augustus 1963 (Gedrukte Verzameling 1963, nr 5285 O.W.). Samengevat komt het hierop neer: 1. bouw een rijwiel- en voetgangerstunnel in de Prins-Hendriklaan, waaraan het Schröderhuis ligt, onder de rijksweg, waaraan het eveneens grenst, door; 2. voer de rijksweg verdiept onder de Prins-Hendriklaan door; 3. voer de rijksweg door middel van een viaduct over deze laan. B. en W. kiezen de derde mogelijkheid uit praktische overwegingen, waarop we straks terugkomen. Bij het verdedigen van de keuze lezen we ook, dat met de belangen van de eigenaren en de bewoners zoveel mogelijk rekening is gehouden en dat in het bijzonder de ligging van het Schröderhuis, „dat uit architectonisch oogpunt van grote waarde moet worden geacht", de overheid ter harte ging. Waaruit de gevoeligheid voor dit monument bestaat, is niet duidelijk. Zelfs de betrekkelijk geringe verhoging tot maximaal ,c. 3 meter' is niet hieraan te danken, want B. en W. zeggen, dat een hogere weg meer grond gekost zou hebben aan de nabijgelegen Kromhoutkazerne en de evenwijdig aan de rijksweg lopende Laan van Minsweerd. Het huis komt hierbij dus niet ter sprake. Een afspraak met Rijkswaterstaat motiveert de voorgestelde spoed. Het College van Burgemeester en Wethouders van Utrecht zou zich ook nog kunnen beroepen op architect Rietveld zelf, die medio augustus ontboden werd voor een spoedbespreking over het viaductplan. De vijfenzeventigjarige bouwmeester, die toen voor het eerst kon zien en horen hoe de bedoelingen waren, heeft ter plaatse met zijn gewone vriendelijkheid opgemerkt, dat de betrokkenen hun best hebben gedaan om zo weinig mogelijk te bederven. Hij heeft natuurlijk wel begrepen, dat deze relativerende opmerking voor een ongevoelige misinterpretatie in aanmerking kwam en hij schreef derhalve op 16 augustus aan de wethouder van openbare werken: 'Ik hoop echter, dat U uit mijn opgeluchte houding niet de gevolgtrekking maakt, dat ik deze oplossing niet zou betreuren, want ik vind nog steeds een verlaging van de weg onder de Prins-Hendriklaan daar de enige oplossing, die de situatie ongeschonden behoudt. U zult dit zeker wel met me eens zijn, want dan blijft het huis ook op afstand geheel zichtbaar'. Iets verder volgt dit waarschuwend slot: 'Voor de bescherming van oudere monumenten heeft men meestal wel grote bedragen over. Men beschouwt dit bouwsel echter internationaal als de enige realisatie van de sprong van oude naar nieuwe ruimtebeelding'. Ook dit heeft niemand uit de letargie der ambtelijke wijsheid gewekt. Rietveld praat over deze gehele affaire liever niet. Kortgeleden zei hij: „Ik kan er niet veel aan denken, want anders lijdt mijn werk eronder". Hieruit blijkt voldoende de mate van gekwetst zijn. Onbarmhartig en onnozel wanbegrip heeft soms grote kunstenaars getroffen, gelouterd en gestimuleerd, maar het is onzinnig, deze situatie te veroorzaken tegen waarschuwingen in. Wanbegrip dat hier om dit ene punt gaat, dat het Schröderhuis niet de geijkte doos met gaten als prototype heeft. Daarom noemt Rietveld dit huis in de hierboven ten dele geciteerde brief een sprong van oude naar nieuwe ruimtebeelding. Hier zien we niet het voor en na 1924 tot stand gekomen traditionele gebouw met deuren en ramen in wandvlakken, die een duidelijke binnen- en buitenruimte afbakenen. Rietvelds nieuwe ruimtebeelding is een dusdanige volmaakt oorspronkelijke compositie van vlakken, profielen en lijnen, dat er een eenheid van in- en uitwendige ruimte door beleefd wordt. Een viaduct met een dijk op enkele meters afstand zal dit grotendeels te niet doen. De wethouder van openbare werken had na ontvangst van die brief aan Rietveld kunnen vragen, wat hij met die nieuwe ruimtebeelding bedoelde en wat de betekenis daarvan is geweest. Ook zijn directeur heeft een dergelijke brief ontvangen. De bestuurders hadden deze zaak ernstiger moeten behandelen en architectuurhistorici moeten raadplegen. Het dagblad .Trouw' heeft de gemeente Utrecht aangeraden deze brief van Rietveld goed te bewaren. Wij hopen eveneens, dat toekomstige cultuurhistorici van archiefonderzoek op dit gebied veel zullen leren. De directeur van de Utrechtse dienst voor stadsontwikkeling, Ir. Van der Steld, heeft de architecten Kluyver en Bakema op bezoek gehad en OCR deze heren spreken ten gunste van het viaductplan. Dit heeft, zoals we zullen zien, enige critici beïnvloed. De heer Kluyver schreef op 15 augustus een brief over dit onderwerp aan verschillende adressen. Tegenover het betoog van de heer Van der Steld, ongeveer gelijk aan het een week later door B. en W. aan de raad voorgelegde, plaatst hij geen kritiek met begrip voor de werkelijke toestand. Hij acht voor het huis en de twee aan de andere zijde van de rijksweg liggende Riet-veldblokken de straks resterende vijftien meter een redelijk voorterrein. Het is erg krap en mutileert, zoals gezegd, de ruimte rond het huis en de onderlinge betrekking met de overkant. Overigens is het volgens de tekening van openbare werken tot de voet van de dijk hoogstens veertien meter, noordelijk zelfs minder. De heer Kluyver zegt in een geschreven postscriptum: „Ik heb werkelijk de indruk dat men het geval heel serieus benadert!" Dit doet niet ter zake en met deze gevoeligheid kan veel goedgepraat worden. De verdienstelijke architect J. B. Bakema meet zich plotseling te veel historisch inzicht aan en heeft een deplorabele kettingreactie veroorzaakt. In een brief van 29 augustus 1963 aan Charles Karsten van de Stichting Nieuw Beelden geeft hij zijn visie op het Schröderhuis met een viaduct. Ook Bakema heeft zich dus door de heer Van der Steld laten voorlichten en hij Is eveneens van mening, dat het nogal meevalt. Hij beseft wel, dat de ruimtewerking verloren gaat en meent, dat dit indertijd reeds begonnen is met de aanleg van de rijksweg met al zijn eigenschappen. Dit is zo, maar de weg blijft tenminste nog in het horizontale vlak in tegenstelling tot de brede, massieve dijk. Minder juist is zijn pogen, zich voor te stellen hoe Rietveld het huis in 1924 gebouwd zou hebben als de verhoogde weg toen reeds aanwezig zou zijn geweest. Bakema veronderstelt een zelfde resultaat. Dit is een onbruikbare, immers volkomen onbewijsbare en niet ter zake doende historische reconstructie. Andere tijden met een andere kunstzin en andere voorwaarden worden aan het heden van een andere architect onderworpen, waarbij de bedoeling voorzit iets goed te praten. Tijdens het bezoek van architect Bakema bewees de heer Van der Steld de grote zorg van zijn dienst voor het Schröderhuis met de beperkte doorrij-opening van het viaduct. Dit kan op de breedte of op de hoogte slaan of op beide. Aangezien de trottoirs van de Prins-Hendriklaan in eikaars verlengden blijven doorlopen, is er geen reden om aan een gereduceerde breedte te denken. Overigens is de hoogte een steeds weer in het geding gebrachte factor, maar dan klopt er iets niet, want B. en W. zeggen, dat het viaduct niet hoger kan worden, omdat - zoals reeds medegedeeld is - dit te veel grond van een kazerne en een weg zou afnemen. Het is geen prettige gedachte, dat er argumenten gehanteerd worden, die een andere oorsprong hebben. Als Bakema dan nog zegt, dat Rietvelds „intensieve ruimte-verhaal" zo sterk is, dat het ook van kracht blijft als de dijk definitief het huis van de verte afgesneden heeft, komt het mij voor alsof een lege oogkas met een levend oog vergeleken wordt. Als Charles Karsten op 30 augustus mededeelt, dat hij de gehele correspondentie aan de publicisten Vriend, Buffinga en Wiekart heeft gezonden, moet die brief van Bakema, die gefoto-copieerd is, hier ook bij zijn. Vriend reageert in De Groene van 21 september, Buffinga in Bouw en Wiekart in Vrij Nederland van een week later. Vriend, een onverdachte propagandist van goede architectuur, put kennelijk uit Bakema's brief, neemt aan, dat het niet anders kon, legt zich er ongelukkig bij neer en acht het voortbestaan van het huis in strikt materiële zin nog altijd beter dan een grafische herinnering. Buffinga geeft een goed exposé van de betekenis van het huis in ruimtelijke zin. Minder juist is zijn opvatting, dat de gevels geometrische composities zijn. Uit het voorgaande bleek al duidelijk de zin van een nieuwe plasticiteit, die door de samenstellende delen veroorzaakt wordt. Buffinga heeft een goedkope oplossing, die in grote lijnen bij mij ook gerijpt was. Deze rijksweg 22 zal over niet al te lange tijd een stedelijke rondweg worden, waarin stoplichten en een maximumsnelheid van 50 km per uur normaal zullen zijn. Tot het zover is, kunnen de auto's onder het nabijgelegen hoge en brede viaduct bij het stadion door, wat nauwelijks twee minuten vertraging geeft. Op de gewraakte kruising kan dan toch een voetgangers- en wielrijderstunneltje komen, waarbij de connecties met de bij het kruispunt uitkomende lanen niet behoeven te vervallen. Men behoeft overigens de Prins-Hendriklaan niet te zien als een belangrijke toegangsweg tot de wijk, die mettertijd ten oosten van rijksweg 22 komt. Daarvoor is hij door breedte, bebouwing, omgeving en oorsprong bij een groot park ten enenmale ongeschikt. Deze laan blijft een wijkstraat, waardoor het nog duidelijker wordt, dat het viaduct een zowel praktisch als financieel overtrokken plan is. Op het reeds genoemde grote viaduct bij het stadion kan een brede weg uitkomen, die reeds ten dele aangelegd is en die aan de zuidpunt van de oude stad zijn oorsprong kan vinden. Deze weg zal een groot deel van het verkeer voor Utrecht-Oost kunnen aantrekken ten gerieve van het oude stadsdeel. Een tweede entree kan noordelijk komen. In deze zin kan verder gedacht worden, maar daarmee zou het doel van dit exposé over het hoofd gezien worden. We dienen nog melding te maken van Wiekart's korzelige stukje in Vrij Nederland. Hij begint dodelijke ongevallen op het kruispunt tegenover de waarde van het huis te stellen en dat is onnodig, want er zijn oplossingen mogelijk, die mensenlevens en het huis redden. Hij is ongenuanceerd, en een markant voorbeeld van zijn gebrek aan begrip voor het voorbije en de menselijke geest is het volgende: Hij beweert, dat Rietveld het Schröderhuis nooit heeft bedoeld als landhuis, maar als een „gewoon huis", dat „toevallig het laatste huis van de stad" was. Wiekart baseert zich hierbij op een uitspraak van Rietveld zelf (B.W. 30 oktober 1926). Dit is dan voor Wiekart voldoende om het ontstane begrip voor het huis een achteraf hineininterpretieren te vinden. Het is wel onnozel, te denken dat zelfs Rietveld zijn huis in 1926 een gewoon huis vond. Deze architect heeft de goed begrepen, wa' het een landhui® \.-h\ niet ter zake doend er met of zonder ^êtik" Z' i j : .4 praatte in dit gevai II understatements niet door of doet al.-zelf kiezen, waarbij ik hem de lezing velds hierboven geciteerde brief aanbi ? Professor dr. Theodore M. Brown, di> een monografie over Rietveld liet vs hoorde in de Verenigde Staten van Utre^ doelingen en vroeg, hoewel hij goed ing bleek, om een bevestiging, omdat hij de ; landers niet tot zo'n barbaarse das- ei achtte. Sandberg zal graag elke act; nen „om dit allerzuiverste begin tijd voor de toekomst intact te b' thur Drexler, de directeur van dr chi- tectuur van het Museum of Mc ;^lew York, vindt het ontmoedigend, zo be- langrijk voorbeeld van de Ned' bijdrao tot de twintigste eeuwse kunst /.o . . ersch behandeld wordt. Huizen in deze invloedrijke stijl uit de jaren '20 en '30 van deze eeuw staan zelden bij elkaar. Het Schröderhuis en de er tegenover gelegen twee woningblokken van Rietveld zijn een Nederlands voorbeeld. In Stuttgart is een dergelijk complex van grotere omvang, waaraan vele eveneens vermaarde architecten meegewerkt hebben. Het is de door de Deutscher Werkbund in 1927 gestichte Weissenhofsiedlung, waar nu nog in witte ongereptheid woningen staan van o.a. Mies van der Rohe, Walter Gropius, Le Corbusier, J. J. P. Oud en Mart Stam. Dit openluchtmuseum, dat gelukkig het nazisme overleefde, wordt in grootte op bescheiden wijze, maar in kwaliteit volmaakt geëvenaard door Rietvelds Schröderhuis en de ertegenover gelegen blokken in Utrecht-Oost. Dit complex zou, als het oostelijk stadsdeel het voorgenomen karakter krijgt, aan gaafheid kunnen winnen. In plaats hiervan gooit men een dijk op, die de beide delen onherroepelijk van elkaar scheidt en die vooral voor het wezen van het oude deel funest is. Van verschillende zijden is gezegd, dat de gemeente Utrecht het moeilijk vindt, een eenstemmig oordeel over het Schröderhuis te krijgen van de architecten. Hoe is deze groep benaderd? Dit is verder onbekend. Het zou juist geweest zijn als er een beroep gedaan was op een bijtijds gevormde commissie, waarin, behalve architecten met historisch inzicht, ook architectuurhistorici en enige vertegenwoordigers van zich met dergelijke aangelegenheden bezig houdende lichamen benoemd waren. De gemeente Utrecht weet niet hoe ze in dergelijke gevallen advies moet inwinnen en dat is een slecht teken. Op deze wijze raken we dus waarschijnlijk de eenheid rónd en van Rietvelds hier besproken huizen kwijt. Op analoge wijze zal in deze stad ook nog wel een van de beste Nederlandse art nouveau-gebouwen geheel van de aardbodem verdwijnen en wel het in 1901 en 1902 door Jan Verheul gebouwde kantoor van de „Utrecht" aan de Leidse weg. Aldus wordt geregeerd en beoordeeld. Utrechts grootste architect en enige zijner belangrijkste gebouwen zijn er met ons allen inmiddels het slachtoffer van. OCR O 7? ONTWERP eener WARMWATER VERWARMING G. KORSTEN ^TEROh % WOONHUIS %P.HENDRIKLAAN.N?50teUTRECHT 5lhml af IA 100 VERKLARING RADIATOR AAMVOERLEIDIMG RETOUR * BE& BRÜMD verdieping OCR DE STIJL VIJFTIG JAAR Deze maand is het precies vijftig jaar geleden, dat het tijdschrift „De Stijl" (1917—1931) werd opgericht, een tijdschrift waaromheen zich een aantal kunstenaars verzamelden die een totaal nieuwe fase in beeldende kunst en architectuur van Nederland hebben ingeluid en daarmee een nauwelijks te overschatten invloed Jrèbben uitgeoefend op de ontwikkeling van de moderne kunst en architectuur in binnen- en buitenland. De kunst van De Stijl is een absolute en universele kunst, zij duldt geen compromissen en bedient zich uitsluitend van de horizontaal en verticaal als beeldende middelen; de kleuren zijn de primaire kleuren rood, geel en blauw en de niet-kleuren wit, grijs en zwart. Deze keuze komt voort uit esthetische en wereldbeschouwelijke overwegingen: men wilde de kunst zuiveren van alle toevalligheden en van alle voorbijgaande emoties. Vandaar de toepassing van de pure en rigoureuze abstractie, niet meer de weergave van de altijd unieke vorm en kleur van een mens, landschap of ding. Een van de belangrijkste kunstenaars en dé theoreticus bij uitstek van de groep was Theoi van Doesburg, die in werk, woord en geschrift de ideeën en vormen van De Stijl tot ver buiten onze grenzen heeft uitgedragen. In zijn eigen kunst is hij tot het uiterste gegaan. In zijn composities maakt hij uitsluitend gebruik van de bovengenoemde beeldende middelen. In later werk echter, vanaf 1923, komt hij tot de overtuiging dat horizontaal en verticaal de compositie afsluiten, statisch maken; in zijn ogen toch weer een beperking en wel in de tijd. Daarom wentelt hij in werken als het hier afgebeelde het geheel 45 graden, waardoor hij de diagonaal en daarmede beweging en dynamiek binnen zijn schilderijen haalt. Deze kunst noemt hij het elementarisme. Niet al zijn kunstbroeders, o.a. Mondriaan, konden hierin met hem meegaan. In 1931 overleed van Doesburg; met hem ging een van de grootste van de historisch en actueel zo belangrijke stijlgroep heen. Ook het tijdschrift „De Stijl" overleefde zijn dood niet. GELEDEN OPGERICHT „Trek de vorm van de natuur af en ge houdt Stijl over" heeft Theo van Doesburg in 1912 gezegd. Dat heeft hij gedaan, dat hebben zijn medestanders gedaan en datzelfde is ook in de architectuur gebeurd. Hier moet op de eerste plaats de naam van dr. G. Th. Rietveld worden genoemd. Hij heeft als het ware de oude, versleten vormen in architectuur en meubel in factoren ontbonden en met de zo gevonden factoren een nieuwe beeldende, ruimtelijke taal geschapen. Wat latjes en planken, geverfd in de primaire kleuren was alles wat nodig was voor zijn beroemd geworden leunstoel uit 1917, het eerste echte „Stijl"-meubel. Toch, hoe belangrijk ook als baanbrekend stuk werk van een nieuwe esthetiek, de kunstenaar wilde en kon meer. In 1923 kreeg hij zijn kans toen een bevriende relatie, de binnenhuisarchitecte mevrouw Th. Schróder-Schrader, hem de opdracht gaf tot het bouwen van een huis. In 1924 was het Schröderhuis, zoals het nu nog bekend staat, gereed. Het huis, aan de Prins Hendriklaan 50 te Utrecht, is het eerste monument geworden, waarin de neoplastische stijlopvatting van Rietveld en zijn kring volkomen zijn gerealiseerd. Het zoeken naar een visueel a-b-c der ruimte is voltooid, een prototype van de moderne architectuur is ontstaan. Inderdaad, alles is nieuw aan dit huis: er is geen enkel ornament, een opbouw met behulp van horizontalen en, een zeer belangrijk facet, het gebruik van de kleur als ruimtebepalend element. Ook het interieur, ontworpen samen met de opdrachtgeefster, is nieuw. De woonetage is één grote ruimte, die desgewenst döor middel van vouwwanden in vier vertrekken kan worden verdeeld, een oplossing die eerst nu aarzelend meer algemeen ingang begint te vinden. De eerste zin van het eerste nummer van De Stijl luidt: „Dit tijdschriftje wil zijn een bijdrage tot de ontwikkeling van het nieuwe schoonheidsbewustzijn". Een simpele zin met grote gevolgen. Datzelfde kan worden gezegd van dit bescheiden, pretentieloze monument van het nieuwe bouwen. OCR Theo van Doesburg (1883—1931): Voorzijde: Dr. Gerrit Thomas -Rietveld (1888—1964): Contre-composition, gouache, 1924, Maquette van het Schröderhuis te Utrecht, 1924, 49,5 x 46 cm. triplex en glas, 44,5 x 77 x 54,5 cm. CENTRAAL MUSEUM UTRECHT Agnietenstraat 1 Maliebaan 42 Juni 1967 HET KUNSTWERK g^^'jgjjgfr- -- VAN DE LÏSffiSS**' MAAND De afgebeelde kunstwerken zijn geëxposeerd in de afdeling „Kunst na 1850", Maliebaan 42 (Buslijnen 3 en 11, halte Nachtegaalstraat hoek Maliebaan). OCR J. G. KORSTEN - AMSTERDAM * SANITAIR TECHNISCH BUREAU Telefoon Int. ? OPGERICHT 1848 ? Telegr.-Adres: „Korstamplein" fLID DER NED. VER. V. CENTR. VERW. IND. BEGROOTING <................eeiierW ±..............lo...5.0 te Utrecht. Bij dit project behooren ......./__.. planteekenlngen afbeeldingen detailteekeningen O^ma/eit/am, ........27....0et@ber.„1.924.. M 5561 ?am, Oen. KON I NGSPLEÏ N 5, 7, 9 REG U LI E RSDW.STR. 1, 3, 5,17, 19 POS. AANTAL OMSCHRIJVING EENHEIDSPRIJZEN TOTAAL X' f3 é 5 # 6 7 fs ?9 10 t ii f • r 1 1 1 1 1 1 1 1 1 51.2 .12 14 ' 15 16 LlINDENBAUMkC... AMSTERDAM »l 177374 1.1 1 7 3 11 Gegoten ijzeren vrijstaande tegenstroom warmwaterketel systeem "Lollar" van 3.5 M*2 verw. opp. incl. grove armatuur en isolatiemantel Thermometer met beschermhuls Automatisch werkende verbrandingsregulateur Vul- en aftapkraan met slangkoppeling en sleutel Gewapende gummislang. met koppelingen voor vulltn^ Rookschuif met kettir^ en c ontragewicht Gegoten ijzeren rookbuis Stel stook- en wischgereedschap Plaatijzeren expansiereservoir inhoud circa 100 Ltr. voorzien van afneembaar deksel en overloopleiding Wat er hoogtemeter met controlekraan M^ verw.opp. bestaande uit plaatijzeren 2-kolon radiatoren,gladde uitvoering, op voeten, totale hoogte 750 nyM M verw.opp. bestaande uit glaa.de buisspiralen (3 2g" incl. benooaigüe verbinaingsstukken Bronzen dubbeliristelbare radiatorkranen 0 1" " n « 0 3/4" « » w 0 è» Nikkelen luchtschroeven met verdekte sluiting OCR LEVERINGSCONDITIES. De monteur zal kosteloos een goed verlicht, droog, en door hem afsluitbaar vertrek van voldoende grootte te zijner beschikking krijgen, zoowel voor berging der materialen als voor werkplaats. Ook al is met de montage nog niet begonnen, zal de bergplaats direct bij aankomst der materialen op het werk ter beschikking worden gesteld. Bij de prijsberekening is aangenomen, dat de montage geregeld en zonder onderbreking kan geschieden en de proefstoking onmiddellijk daarna kan plaats vinden. Eveneens is aangenomen, dat, alvorens met de montage wordt begonnen, de vloeren gelegd zijn. Onmiddellijk na beëindiging der montage, onverschillig bij welke buitentemperatuur, heeft de proefstoking plaats. Deze dient uitsluitend om de goede werking der installatie te constateeren, echter niet ter controle van de te bereiken temperatuur. Deze proefstoking, die als oplevering beschouwd wordt, bepaalt dus den vervaltijd van den derden betalingstermijn. De oplevering zal ook dan beschouwd worden te hebben plaats gevonden, indien de besteller, niettegenstaande kennisgeving, in verzuim is bij de proefstoking tegenwoordig te zijn, of zich daarbij te doen vertegenwoordigen. De betaling van den derden termijn is verder niet afhankelijk van de isoleering, bekleeding van verwarmingslichamen, enz., hetgeen geschieden kan na de proefstoking. De installatie zal tevens als gereed beschouwd worden, zoodra alle benoodigde werkzaamheden voor het in werking stellen ervan door ons zijn uitgevoerd, onafhankelijk van inmetseling van ketels, aansluiting van water-, aan- en afvoerleiding, enz. De besteller zorge dus, dat water en brandstoffen in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn, vóórdat de verwarmingsinstallatie gereed is. Indien de installatie niet kan worden afgemaakt als gevolg van den toestand, waarin zich het bouwwerk bevindt, of door verzuim betreffende het maken der bovengemelde aansluitingen, het verstrekken van brandstoffen, enz., dan wordt geacht de derde termijn te zijn ingegaan, zoodat deze dan moet worden voldaan. GARANTIE. Door ons wordt gegarandeerd: 1. Dat bij een buitentemperatuur van ..................... graden Celsius in de diverse op de teekening(en) aangegeven lokalen, een temperatuur kan worden behaald, zooals aangeduid. 2- Dat alle gebreken, welke gedurende één jaar na de aflevering van de installatie aan de door ons ? geleverde deelen ontstaan, door ons kosteloos zullen worden hersteld, voor zoover zij het gevolg zijn van gebreken in materiaal of in aanleg. Voor de gevolgen van slijtage, veronachtzaming en onoordeelkundige behandeling, zijn wij niet aansprakelijk; evenmin voor eenige schade, die door, tengevolge van, of tijdens den aanleg of het herstellen daarvan aan het perceel of de zich daarin bevindende goederen mocht ontstaan of worden toegebracht, zoodat elke andere verplichting dan tot herstel van gebleken defecten in de installatie zelve, uitgesloten is. NIET IN DE AANNEMINGSSOM BEGREPEN IS: Eventueel metsel-, grond-, breek-, timmer-, stucadoors- en verfwerk. Het water en de brandstof, noodig voor het beproeven, proefstoken en isoleeren. De aansluiting der installatie aan de waterleiding of andere waterbron. De aansluiting der installatie aan een of andere afvoerleiding. De hulp voor het versjouwen van die deelen," die niet door twee man te behandelen zijn; ook eventueele beschikbaarstelling en ter plaatse opstelling van hijschtoestel, takel of andere hiervoor benoodigde gereedschappen. De noodige smeekolen voor de veldsmidsen. Het leveren en maken van stellingen, die noodig zijn voor de montage, isolatie, enz. De aansluiting van den ketel aan den schoorsteen. Het brand- en molestrisico der goederen, die zich op het werk bevinden. BETALINGSCONDITIES. De betaling zal als volgt geschieden: bij het geven der opdracht....................................................................•:.................%; zoodra de materialen in hoofdzaak op het werk aanwezig zijn.................................................. %: onmiddellijk na afloop der proefstoking.......................................................«................ % drie maanden na de proefstoking.............................................................................. % Zoolang de aannemingssom niet in haar geheel is voldaan, blijft de installatie ons eigendom. VERREKENPOSTEN. 1. De meerkosten door een wijziging der installatie veroorzaakt, worden door den besteller vergoed, hetzij deze wijziging ontstaat door een speciale opdracht van den besteller, hetzij zij het gevolg is van een wijziging van den bouw, of wel, dat zij veroorzaakt wordt doordat de aan ons verstrekte teekeningen en gegevens niet overeenkomen met de werkelijke uitvoering van den bouw. 2. Indien losnemen, tijdelijk verwijderen en weder monteeren van onderdeelen der installatie door den besteller of diens plaatsvervanger, noodig geoordeeld wordt, dan komen de hierdoor ontstane kosten voor rekening van den besteller. 3. De onderdeelen der installatie zullen rein gemonteerd worden. De besteller draagt zorg, dat zij voor vuil en beschadiging gevrijwaard blijven; het zoo noodig weer in goeden toestand brengen geschiedt op kosten van den besteller. De hierbij gaande ontwerpen, teekeningen en beschrijvingen blijven ons eigendom en er mag op geen enkele wijze van gebruik gemaakt worden. Zij zullen ons, indien ons de installatie niet wordt opgedragen, .onverwijld worden teruggezonden. OCR 55 61 Vervolg van Begrooting No..... ............ POS. AANTAL OMSCHRIJVING EENHEIDSPRIJZEN TOTA AL 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 ji f 3 10 5 25 12 45 35 sa. getrokken ijzeren draad buis 0 2%n i « '» *' ^ 2*1 Nd » " p lg" » '» " (3 5 /4" n » » » 0 1» • » » " 0 3/4" » » » " 0 i" benoodigde stalen randfitt.ings,pijpbeugels, hangers, hulzen, dichtingsmateriaal enz. Het isoleeren van 16 M buisleiding Complete montage incl.reis- en verblijfkosten Ingenieur st o ezicht Vracht- en transportkosten Totaal Zegge: een auizend zes honderd drie en twintig G-ulaen noog acht end, Leverings- en Betalings-condities zie achterzijde. • / 1623. OCR J. G. KORSTEN - AMSTERDAM Telefoon Int SANITAIR TECHNISCH BUREAU ? OPGERICHT 1848 ? Telegr.-Adres: „Korstamplein' LID DER NED. VER. V. CENTR. VERW. IND. BEGROOTING eener Warmwaterverwarming en Warmwatervoorziening in een Woonhuis aan de Prins aendriklaan Mo 50 te Utrecht»..........................:.....;...... ................. ................. Bi] dit project behooren ..............planteekenlngen S " " " .............ZZ'T, IÈÊËÊÊÊÊË ^.............27. 0ctober....l924 „ „ | „ ..............detallteekeningen ' 5561 KON I NGSPLEI N 5, 7, 9 JfS..... ................reg u liersdw.str. 1, 3, b, 17,19 POS. AANTAL OMSCHRIJVING EENHEIDSPRIJZEN TOTAAL 1 Indien inplaats van een gegoten ijzeren ketel ft een Ruud gaswarmwatertoestel No 300 compleet met gelakten mantel en thermostatische inrichting opgesteld wordt, ontstaat een prijs- ver me erde ring van J 159, - Zegge: een honderd negen en vijftig Glc 2 Indien geen plaatijzeren doch gegoten ijzeren 1-kolom radiatoren woreten opgesteld, ontstaat een pr i j svermeerdering van J 100, — WSM Zegge: een honaera Gulaen Warmwatervoorzi eni ng i 2 1 1 Gegalv. ijzeren warmwater boiler met een inhoud van 300 Ltr. voorzien van ingebouwd tegen stroc apparaat noekthermomet er m- 3 1 Vulreservoir inhoud iSOO Ltr. vervaardigd, van gegalvaniseerd plaatijzer 4 1 Vulleiding 10 M. 0 1" 5 1 Circulatieleiding tusschan Ruud apparaat en boiler 6 1 Gegalv. jyzeren tapleiding incl. randfittings, pijpbeugels enz. i (/%im.undenbaowi.ca| Sri • amsteroam ? i 177374 OCR LEVERINGSCONDITIES. De monteur zal kosteloos een goed verlicht, droog, en door hem afsluitbaar vertrek van voldoende grootte te zijner beschikking krijgen, zoowel voor berging der materialen als voor werkplaats. Ook al is met de montage nog niet begonnen, zal de bergplaats direct bij aankomst der materialen op het werk ter beschikking worden gesteld. Bij de prijsberekening is aangenomen, dat de montage geregeld en zonder onderbreking kan geschieden en de proefstoking onmiddellijk daarna kan plaats vinden. Eveneens is aangenomen, dat, alvorens met de montage wordt begonnen, de vloeren gelegd zijn. Onmiddellijk na beëindiging der montage, onverschillig bij welke buitentemperatuur, heeft de proefstoking plaats. Deze dient uitsluitend om de goede werking der installatie te constateeren, echter niet ter controle van de te bereiken temperatuur. Deze proefstoking, die als oplevering beschouwd wordt, bepaalt dus den vervaltijd van den derden betalingstermijn. De oplevering zal ook dan beschouwd worden te hebben plaats gevonden, indien de besteller, niettegenstaande kennisgeving, in verzuim is bij de proefstoking tegenwoordig te zijn, of zich daarbij te doen vertegenwoordigen. De betaling van den derden termijn is verder niet afhankelijk van de isoleering, bekleeding van verwarmingslichamen, enz., hetgeen geschieden kan na de proefstoking. De installatie zal tevens als gereed beschouwd worden, zoodra alle benoodigde werkzaamheden voor het in werking stellen ervan door ons zijn uitgevoerd, onafhankelijk van inmetseling van ketels, aansluiting .van water-, aan- en afvoerleiding, enz. De besteller zorge dus, dat water en brandstoffen in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn, vóórdat de verwarmingsinstallatie gereed is. Indien de installatie niet kan worden afgemaakt als gevolg van den toestand, waarin zich het bouwwerk bevindt, of door verzuim betreffende het maken der bovengemelde aansluitingen, het verstrekken van brandstoffen, enz., dan wordt geacht de derde termijn té zijn ingegaan, zoodat deze dan moet worden voldaan. GARANTIE. Door ons wordt gegarandeerd: 1. Dat bij een buitentemperatuur van ..'...................graden Celsius in de diverse op de teekening(en) aangegeven lokalen, een temperatuur kan worden behaald, zooals aangeduid. 2. Dat alle gebreken, welke gedurende één jaar na de aflevering van de installatie aan de door ons geleverde deelen ontstaan, door ons kosteloos zullen worden hersteld, voor zoover zij het gevolg zijn van gebreken in materiaal of in aanleg. Voor de gevolgen van slijtage, veronachtzaming en onoordeelkundige behandeling, zijn wij niet'-aansprakelijk; evenmin voor eenige schade, die door, tengevolge van, of tijdens den aanleg of het herstellen daarvan aan het perceel of de zich daarin bevindende goederen mocht ontstaan of worden toegebracht, zoodat elke andere verplichting dan tot herstel van gebleken defecten in de installatie zelve, uitgesloten is. NIET IN DE AANNEMINQSSOM BEGREPEN IS: Eventueel metsel-, grond-, breek-, timmer-, stucadoors- en verfwerk. Het water en de brandstof, noodig voor het beproeven, proefstoken en isoleeren. De aansluiting der installatie aan de waterleiding of andere waterbron. De aansluiting der installatie aan een of andere afvoerleiding. De hulp voor het versjouwen van die deelen, die niet door twee man te behandelen zijn; ook eventueele beschikbaarstelling en ter plaatse opstelling van hijschtoestel, takel of andere hiervoor benoodigde gereedschappen. I j: 4 I De noodige smeekolen voor de veldsmidsen. Het leveren en maken van stellingen, die noodig zijn voor de montage, isolatie, enz. De aansluiting van den ketel aan den schoorsteen. Het brand- en molestrisico der goederen, die zich op het werk bevinden. BETALINGSCONDITIES. De betaling zal als volgt geschieden: bij het geven der opdracht......,..,.,..................................................... ..............%; zoodra de materialen in hoofdzaak op het werk aanwezig zijn.................................................. % onmiddellijk na afloop der proefstoking........................................................................ % drie maènden na de proefstoking............................................................................. % Zoolang de aannemingssom niet in haar geheel is voldaan, blijft de installatie ons eigendom. VERREKENPOSTEN. 1. De meerkosten door een wijziging der installatie veroorzaakt, worden door den besteller vergoed, hetzij deze wijziging ontstaat door een speciale opdracht van den besteller, hetzij zij het gevolg is van een wijziging van den bouw, of wel, dat zij veroorzaakt wordt doordat de aan ons verstrekte teekeningen en gegevens niet overeenkomen met de werkelijke uitvoering van den bouw. 2. Indien losnemen, tijdelijk verwijderen en weder monteeren van onderdeelen der installatie door den besteller of diens plaatsvervanger, noodig geoordeeld wordt, dan komen de hierdoor ontstane kosten voor rekening van den besteller. 3. De onderdeelen der installatie zullen rein gemonteerd worden. De besteller draagt zorg, dat zij voor vuil en beschadiging gevrijwaard blijven; het zoo noodig weer in goeden toestand brengen geschiedt op kosten van den besteller. De hierbij gaande ontwerpen, teekeningen en beschrijvingen blijven ons eigendom en er mag op geen enkele wijze van gebruik gemaakt worden. Zij zullen ons, indien ons de installatie niet wordt opgedragen, onverwijld worden teruggezonden. OCR Vervolg van Begrooting No...........5.5.61 POS. AANTAL OMSCHRIJVING EENHEIDSPRIJZEN TOTA AL 7 8 * 9 10 i * Benoodigde buisisolatie Complete montage incl. reis- en verblijfkost»} Ingenieur stoezic ht Vracht- en transportkosten Totaal Zegge: vier honderd en tien Gulden Hoogachtend, Leverings- en Betalings-condities zie achterzijde. n ƒ 1 410. OCR Ansicht ahne Vorderglied LW I Hinteransicht Die Buderus - Lollar - Normalkessel für Koksfeuerung Reihe LW I und LDI für Warmwasser und Niederdruckdampf in je 11 ver- sdiiedenen Ausführungen von 4,5—14,5 qm und Reihe LW II und LD II für Warmwasser und Niederdruckdampf in je 11 ver- sdiiedenen Ausführungen von 6,5—21,5 qm stimmen in der Konstruktion sowie in der inneren und aueren Formgabe überein und unterscheiden sidi nur in der Höhen- und Breitenabmessung. Sie besteken aus einzel-nen, senkredit aneinander gereihten Gliedern, die als Hohlkörper zur Wasserauf-nahme ausgebildet, aus bestem GufJeisen hergestellt und sorgfaltig bearbeitet sind. Die zuverlassig didite Verbindung der einzelnen Kesselglieder unter-einander erfolgt durdi schmiede-eiserne konisdie Glattnippel und durch aufSerhalb des Kessels ange-ordnete Ankersdarauben. Durch Aneinanderreihung je zweier Glieder entsteht jedesmal zwiscben ihnen ein Kanal zum Abzug der Feuergase, und auf diese Weise wedbseln Wasserkancile mit Rauch-kanalen stets ab. Dabei erfolgt die Rauchgasführung entgegengesetzt der Wasserbewegung, und damit ist das die günstigste Ausnutzung der Rauch-gase sidiernde Gegenstrom-Prinzip gewahrt. Der zusammengebaute Kessel wird durch einen mit einer Seidenzopfdecke gefüt-terten Blechmantel in zuverlassigster Weise gegen Warmeausstrahlung geschützt. Der Füllraum ist so grofS, dafS das Feuer im Kessel bei richtiger Einstellung der Luflzuführung und des Rauchschiebers bequem über Nadit anhalt. Als geeignete KoksgröjSe wahle man eine Körnung voia 40X60 mm. Der Rost ist angegossen und hohl, wodurdi demselben eine wirksame Wasser-kühlung zuteil wird, die ihn vor Zerstörung schützt. Die Regulierung der Feuerung gesdiieht allgemein durdi zwedsentsprediende Einstellung des Rauchschiebers. Die genauere Regelung der fïir den jeweiligen Warmebedarf erforderlichen Luftzuführung vermittelt selbsttatig ein auf die am Endglied des Kessels angebradite Luftklappe einwirkender Zugregler. Infolge der senkrediten Anordnung der Rauchzüge bleibt die Ablagerung von RujS und Flugasdie auf ein MindestmajS besdirankt. Eine hin und wieder erforderlidi werdende Reinigung der Rauchzüge kann in einfachster Weise — auch wahrend des Betriebes — durdi die oberen Putzöjfnungen vorgenommen werden. Vorstehende Ausführungen sind so-wohl für Warmwasser- als auch für Dampf-Normalkessel zutreffend. — Nur ist eine sidi nadi der GröfSe des Kessels richtende Anzahl der Dampf-kessel-Mittelglieder mit oberen Flan-schenstutzen versehen, auf welche der Dampfsammler aufgesetzt wird. Auf letzterem befmdet sidi in der Mitte die Dampfaustrittsöffnung. Durdi die weiten Stutzenverbindungen gelangt der erzeugte Dampf auf kürzestem Wege in den Dampfsammler, so daJS eine gleichmafSige und trockene Dampfgewinnung gewahrleistet ist. LW I Vorderansicht LDI Vorderansicht I s i mm mm mm SSSSBPB Olfseldruck: Scharles Druckerelen, Wetzlar OCR L 103 i J. G. Korsten Sanitair Technisch Bureau Centrale Verwarmingen , , -r^, No. 1152 Noord Telegram-Adres: Int. Telefoon. No m2 _ „Korstamplein" Magazynen : A mP4.flr.rlom Kantoren en Werkpl.: Regu-Koningsplein 5—7 MlTlO Lürüai II liersdwarsstraat 1-3-5-17-19. OCR I LOLLAR-RADIATOREN Deze radiatoren, welke in talrijke modellen en afmetingen reeds bij tienduizenden in Nederland geplaatst zijn, geven zoowel ten opzichte van hun warmte-efTect als de soliditeit van uitvoering overal de grootste voldoening. De fabrieken, waar deze radiatoren vervaardigd worden, behooren tot het bekende Buderus-Concern, hetwelk over eigen kolenmijnen en ijzerertsgroeven, hoogovens en gieterijen beschikt, en worden daardoor tot de belangrijkste in Duitschland voor dit artikel gerekend. Drukkerij J. van Boekhoven, Utrecht—Den Haag OCR LEVERINGS-VOORWAARDEN opgesteld door de Nederlandsche Vereeniging voor Centr. Verwarmings=Industrie (Goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 17 September 1907, No. 44). \X71J ut IJUllJVCUU wij achten ons en met dfin...............................................aan de aannemingssom gebonden. De levering der materialen en gereedschappen geschiedt franco vrij van rechten. De verwarmingsketel vereischt een goed trekkenden schoorsteen van een nuttige doorsnede van ...........dM2. bij een hoogte van ..........M., gemeten van den vloer van de stookruimte, van een door ons goed te keuren beloop, waarbij wordt aangenomen, dat door de belendende perceelen of andere oorzaken, geen verband houdende met ons werk, de trek niet belemmerd wordt. Voor zoover bestaande schoorsteenen voor de installatie bestemd zijn, behouden wij ons de goedkeuring hiervan voor tot na de proefstoking. De monteur zal kosteloos een goed verlicht, droog, en door hem afsluitbaar vertrek van voldoende grootte te zijner beschikking krijgen, zoowel voor berging der materialen als voor werkplaats. Ook al is met de montage nog niet begonnen, zil de bergplaats direct bij aankomst der materialen op het werk ter beschikking worden gesteld. Bij de prijsberekening is aangenomen, dat de montage geregeld en zonder onderbreking kain geschieden en de voorloopige beproeving onmiddellijk daarna kan plaats vinden. Eveneens is aangenomen, dat, alvorens met de montage wordt begonnen, de vloeren gelegd zijn. Oplevering. Onmiddellijk na beeindiging der montage, onverschillig bij welke buitentemperatuur, heeft de voorloopige beproeving plaats. Deze dient uitsluitend om de goede werking der installatie te constateeren, echter niet ter controle van de te bereiken temperatuur. Deze voorloopige beproeving, die als oplevering beschouwd wordt, bepaalt dus den vervaltijd van den tweeden betalingstermijn. De oplevering zal ook dan beschouwd worden te hebben plaats gevonden, indien de besteller, niettegenstaande kennisgeving, in verzuim is bij de voorloopige beproeving tegenwoordig te zijn, of zich daarbij te doen vertegenwoordigen. De betaling van den tweeden termijn is verder niet afhankelijk van de isoleering. bekleeding van verwarmingslichamen enz., hetgeen geschieden kan na de voorloopige beproeving. De installatie zal tevens als gereed beschouwd worden, zoodra alle benoodigde werkzaamheden voor het in werking stellen ervan door ons zijn uitgevoerd, onafhankelijk van inmetseling van ketels, aansluiting van water, aan- en afvoerleiding enz. De besteller zorge dus, dat water en brandstoffen in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn, vóórdat de verwarmingsinstallatie gereed is. Indien de installatie niet kan worden afgemaakt als gevolg van den toestand, waarin zich het bouwwerk bevindt, of door verzuim betreffende het maken der bovengemelde aansluitingen, het verstrekken van brandstoffen, enz, dan wordt de tweede termijn geacht te zijn ingegaan, zoodat deze dan moet worden voldaan. Garantie. Door ons wordt gegarandeerd: % Dat bij een buitentemperatuur van .......... graden Celsius en een windsterkte van minder dan 5 Meter in de diverse op de teeke- ning(en) aangegeven lokalen, een temperatuur kan worden behaald, zooals aangeduid. 2. Dat alle gebreken, welke gedurende één jaar na de levering van de installatie aan de door ons geleverde deelen ontstaan, door ons kosteloos zullen worden hersteld, voor zoover zij het gevolg zijn van gebreken in materiaal of in aanleg. Voor de gevolgen van slijtage, veronachtzaming en onoordeelkundige behandeling zijn wij niet aansprakelijk; evenmin voor eenige schade, die door, tengevolge van, of tijdens den aanleg of het herstellen daarvan aan het perceel of de zich daarin bevindende goederen mocht ontstaan of worden toegebracht, zoodat elke andere verplichting dan tot herstel van gebleken defecten in de installatie zelve, uitgesloten is. 3. Verder zijn wij niet verantwoordelijk voor schade tengevolge van chemische invloeden of inductie van door derden gebezigde materialen of voorwerpen, welke in aanraking komen met de door ons gebezigde materialen of in de nabijheid daarvan zijn aangebracht of opgesteld. Wij zijn niet verplicht, voor het gebruik van dergelijke materialen of voorwerpen te waarschuwen. Niet in de aannemingssom begrepen is: Eventueel metsel-, grond-, breek-, timmer-, stucadoors- en verfwerk. Het water, de electriciteit en de brandstof, noodig voor het beproeven, proefstoken en isoleeren. De aansluiting der installatie aan een of andere afvoerleiding. De aansluiting der installatie aan de waterleiding of andere waterbron. De aansluiting der installatie aan de electrische leiding. De hulp voor het versjouwen van die deelen, die niet door twee man te behandelen zijn: ook eventueele beschikbaarstelling van hijschtoestel, takel of andere hiervoor benoodigde gereedschappen. Het leveren en maken van stellingen, die noodig zijn voor de montage, isolatie, enz. De aansluiting van den ketel aan den schoorsteen. Het brand- en molestrisico der goederen, die zich op het werk bevinden. Het dakwerk voor het doorbrengen der ontspanningsbuizen. Betalingscondities. De betaling zal als volgt geschieden: 50 o/i) binnen 14 dagen nadat met de montage is aangevangen. Ook heeft de aannemer recht.op dezen termijn, indien plm. 2/3 van de materialen op het werk aanwezig zijn, ook al is nog niet met de montage aangevangen. 40 0/0 onmiddellijk na afloop van de voorloopige beproeving. 10 0/0 drie maanden na de voorloopige beproeving. Bij te late betaling, zal de aannemer het recht hebben, over het verschuldigde bedrag rente te vorderen, vanaf den dag, waarop de betaling had moeten plaatsvinden, berekend naar 6 0/0 per jaar. De goederen en materialen, hetzij onverwerkt aanwezig of reeds aangewend, blijven tot na de algeheele afbetaling (welke ten alle tijde zal kunnen plaats vinden) ons eigendom, zullende de besteller het geleverde vooralsnog slechts ten gebruike ontvangen en de voorgeschreven betaling als vergoeding voor het gebruik gelden. Voor de voldoening van den laatsten termijn zal de besteller alzoo het geleverde, zonder toestemming van den leverancier, niet mogen verkoopen, verpanden, verhuren, of anderszins vervreemden. Eerst door de kwijting van de betaling van den laatsten termijn van de koopsom, wordt de juridische levering (eigendomsoverdracht) geacht plaats te vinden. Indien de besteller in strijd met voormeld verbod mocht handelen of indien hij met de betaling in gebreke blijft, of op eenige wijze het vrije beheer over het geleverde mocht verliezen, kan de leverancier het gebruiksrecht door opzegging onmiddellijk doen eindigen en de goederen terugnemen, ook indien de installatie reeds geplaatst is. Bij gebruikmaking van dit recht en dientengevolge terug ontvangen van het geleverde, zal door den leverancier naar gelang van omstandigheden, een door hem in billijkheid vast te stellen bedrag aan den besteller worden gerestitueerd; de rest van de koopsom, voorzoover betaald, blijft aan den leverancier, terwijl schadevergoeding geeischt kan worden, indien daartoe termen bestaan. Indien de besteller zelf aannemer van het werk is, zal deze in de overeenkomst van aanneming geen bepalingen mogen maken, waardoor de rechten van den leverancier, volgens deze leveringsvoorwaarden, verkort worden en kan van den aanbesteder van het werk een bewijs gevraagd worden, dat deze met de leverings-voorwaarden bekend is en daarmede accoord gaat. Verrekenposten. 1. De meerkosten door een wijziging der installatie veroorzaakt, worden door den besteller vergoed, hetzij deze wijziging ontstaat door een1 speciale opdracht van den besteller, hetzij zij het gevolg is van een wijziging van den bouw, of wel, dat zij veroorzaakt wordt doordat de aan ons verstrekte teekeningen en gegevens niet overeenstemmen met de werkelijke uitvoering van den bouw. 2. Indien losnemen, tijdelijk verwijderen en weder monteeren van onderdeelen der installatie door den besteller of diéns plaatsvervanger, noodig geoordeeld wordt, dan komen de hierdoor ontstane kosten voor rekening van den besteller. 3. De onderdeelen der installatie zullen rein gemonteerd worden. De besteller draagt zorg, dat zij voor vuil en beschadiging gevrijwa£(rd blijven; het zoo noodig weer in goeden toestand brengen, geschiedt op kosten van den besteller. Overmachts-clausule. 1. Onder de gevallen van overmacht, waarop wij ons zullen mogen beroepen, zullen onder meer begrepen worden vertraagde aflevering door onze leveranciers, alsmede vertraging in het vervoer, stakingen, uitsluitingen en andere bedrijfsstoornissen. 2. Deze offerte is gebaseerd op de thans voor ons geldende prijzen, leverings-voorwaarden, vrachten en vervoercondities voor de onderdeelen en materialen der aangeboden installatie. Materialen, welke niet voorradig zijn, en die door ons in bestelling worden gehouden, worden door ons slechts geleverd voor zoover de fabrieken, waarbij wij die goederen in bestelling hebben, onze orders uitvoeren tot de met hen overeengekomen prijzen, en hunne leverings-verplichtingen ten opzichte van de betrokken artikelen ten volle nakomen. Voor zoover het goederen betreft, die uit het buitenland betrokken worden, wordt eene eventueele instelling of verhooging van in-of uitvoerrechten den besteller in rekening gebracht. Zoowel directe als indirecte Rijks-, Gemeentelijke en/of Distributieheffingen en onkosten komen ten laste van den besteller. Zoo een der gevallen zich voordoet, wordt ons ontheffing van de bepaling van den opleveringstermijn toegestaan, mits wij den besteller hiervan zoo spoedig mogelijk kennis geven. Slotbepalingen en garantiebewijs. De hierbij gaande ontwerpen, teekeningen en beschrijvingen blijven ons eigendom en er mag op geen enkele wijze van gebruik gemaakt worden. Zij zullen ons, indien ons de installatie niet wordt opgedragen, onverwijld worden teruggezonden, met mededeeling aan wie en tegen welken prijs de installatie gegund is. Mondelinge overeenkomsten zijn alleen van kracht na schriftelijke bevestiging. Bij opdracht en uitvoering van het werk heeft de besteller het recht revisie-teekeningen van het uitgevoerde project te vragen, mits van dit recht gebruik wordt gemaakt binnen één maand na het vervallen van den laatsten termijn. Hiervoor zullen de kosten zijn verschuldigd, berekend naar den tabel, vastgesteld tfoor de Nederlandsche Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie. Verder wordt verwezen naar het hierbij gaande garantie-certificaat, dat geacht wordt tot deze leverings-voorwaarden te behooren en daarmede één geheel te vormen. OCR Regeling betreffende de garantie door de Vereeniging voor het werk harer leden. UITTREKSEL. Artikel De Nederlandsche Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie garandeert het werk van haar leden. De garantie omvat een goede uitvoering van het werk, overeenkomstig het bestek of bij.gebreke daarvan, overeenkomstig de schriftelijke opdracht of aanbieding en aanneming, alsmede de deugdelijkheid van het geleverde, op basis van bestek, opdracht of aanbieding, tot na het eerste stookseizoen na de oplevering. Deze garantie zal door de Vereeniging niet worden nageleefd, indien niet binnen dertig dagen na het ontstaan van de omstandigheden, krachtens welke de garantie kan worden gevraagd, daar' van door de opdrachtgever bij aangeteekend schrijven aan den Directeur der Vereeniging kennis gegeven is. Art. 2. De garantie wordt verleend onder voorwaarde, dat over alle geschillen, voortvloeiende uit deze overeenkomst, met uitsluiting van den Burgerlijken Rechter, in hoogste instantie, zal worden beslist door een commissie, bestaande uit drie leden, waarvan één zal worden aangewezen door het Bestuur van de Orde van Raadgevende Ingenieurs, één door het Bestuur van de Maatschappij tot bevordering der Bouwkunst, Bond van Nederlandsche Architecten (B.N.A.) en één door het Bestuurscollege van de Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie. Art. 3. Alle verplichtingen uit de garantie voortvloeiende, zullen ten laste komen van de Nederlandsche Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie, waarvoor een afzonderlijk bedrag door de leden is bijeengebracht. Art. 4. Van een verleende garantie zal blijken, door een certificaat, onderteekend door de(n) opdrachtgever, door het betrokken lid en door den Directeur van de Nederlandsche Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie, waarvan het model tegelijk met deze regeling is vastgesteld. Art. 5. Zoodra zich een geschil voordoet over een werk. waarvoor een garantie-certificaat is afgegeven, zal het betrokken lid daarvan onmiddellijk kennis geven aan den Directeur. Deze neemt, in overleg met dat lid, alle maatregelen, welke de opheffing van het geschil, bij onderling goedvinden, kunnen bevorderen. Het lid is verplicht, den Directeur alle gegevens en inlichtingen te verstrekken, die hiervoor naar zijn meening noodig zijn. De tegenpartij kan verlangen, dat haar, bij het voeren van de onderhandelingen in het tweede lid van dit artikel bedoeld, door en op kosten van de Vereeniging een deskundige wordt toegevoegd. Art. 6. Is het niet mogelijk, het geschil op de wijze als in art. 5 bedoeld, op te heffen, dan wordt het onderworpen aan het oordeel van de commissie, bedoeld in art. 2.r De Directeur draagt zorg, dat de bescheiden ter kennis van de commissie worden gebracht en verricht alles, wat een vlugge en regelmatige afdoening kan bevorderen. Art. 7. De uitspraak van de commissie wordt door tusschenkomst van den Directeur ter kennis gebracht van de partijen. Indien de uitspraak medebrengt, dat werk moet worden verricht of schadevergoeding moet worden betaald, zal de Vereeniging verplicht zijn maatregelen te nemen tot onmiddellijke uitvoering of betaling daarvan. OCR NEDERLANDSCHE VEREEN. VOOR CENTR. VERWARMINGS-IN DUSTRIE GEVESTIGD TE AMERSFOORT / KONINGIN SOPHIALAAN 13 GARANTIE-CERTIFICAAT Krachtens de besluiten van de Algemeene Ledenvergaderingen, gehouden den 3en Juli 1923 en den 18en September 1923, garandeert de Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie het werk van haar leden. Deze garantie omvat een goede uitvoering van het werk, overeenkomstig het bestek of bij gebreke daarvan, overeenkomstig de schriftelijke opdracht, aanbieding of aanneming, alsmede de deugdelijkheid van het geleverde, op basis van bestek, opdracht of aanbieding, tot na het eerste stookseizoen na de oplevering. Alle geschillen voortvloeiende uit deze overeenkomst zullen, met uitsluiting van den Burgerlijken Rechter, in hoogste instantie worden beslist door een commissie, bestaande uit drie leden, waarvan één zal worden aangewezen door het Bestuur van de Orde van Raadgevende Ingenieurs, één door het Bestuur van de Maatschappij tot bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandsche Architecten (B.N. A.) en één door het Bestuurscollege van de Vereeniging voor Centrale Verwarmings-Industrie. Dit Certificaat is afgegeven aan ten behoeve van het volgende werk: Omschrijving van het werk: Dagteekening v/h bestek, opdracht of aanbieding: Naam van den Opdrachtgever: Naam van den Uitvoerder: Afgegeven, den.................................................................................192....... De Opdrachtgever, De Directeur v. d. Nederl. De Uitvoerder, Ver. voor Centr. Verw. Ind., OCR J. G. KORSTEN. Sanitair Technisch Bureau KONINGSPLEIN 5-7-9 Amsterdam. OCR documentatie https://hdl.handle.net/21.12130/collect.D2DD2797-153C-46E6-8D2F-52E22EE17D40 https://www.centraalmuseum.nl/nl/collectie/d015-documentatie-over-het-rietveld-schrderhuis CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:13 2020-01-22 7956 OBJECTEN\RSA\D015_001_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7956 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:14 2020-01-22 7957 OBJECTEN\RSA\D015_001_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7957 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:14 2020-01-22 7958 OBJECTEN\RSA\D015_001_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7958 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:15 2020-01-22 7959 OBJECTEN\RSA\D015_001_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7959 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:15 2020-01-22 7960 OBJECTEN\RSA\D015_001_05.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7960 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:16 2020-01-22 7961 OBJECTEN\RSA\D015_001_06.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7961 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:16 2020-01-22 7962 OBJECTEN\RSA\D015_001_07.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7962 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:17 2020-01-22 7963 OBJECTEN\RSA\D015_001_08.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7963 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:18 2020-01-22 7964 OBJECTEN\RSA\D015_002_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7964 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:18 2020-01-22 7965 OBJECTEN\RSA\D015_002_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7965 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:19 2020-01-22 7966 OBJECTEN\RSA\D015_004.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7966 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:19 2020-01-22 7967 OBJECTEN\RSA\D015_005_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7967 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:20 2020-01-22 7968 OBJECTEN\RSA\D015_005_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7968 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:20 2020-01-22 7969 OBJECTEN\RSA\D015_005_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7969 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:21 2020-01-22 7970 OBJECTEN\RSA\D015_005_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7970 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:21 2020-01-22 7971 OBJECTEN\RSA\D015_005_05.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7971 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:22 2020-01-22 7972 OBJECTEN\RSA\D015_005_06.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7972 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:22 2020-01-22 7973 OBJECTEN\RSA\D015_005_07.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7973 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:23 2020-01-22 7974 OBJECTEN\RSA\D015_005_08.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7974 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:23 2020-01-22 7975 OBJECTEN\RSA\D015_005_09.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7975 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:24 2020-01-22 7976 OBJECTEN\RSA\D015_005_10.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7976 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:25 2020-01-22 7977 OBJECTEN\RSA\D015_005_11.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7977 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:25 2020-01-22 7978 OBJECTEN\RSA\D015_005_12.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7978 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:26 2020-01-22 7979 OBJECTEN\RSA\D015_005_13.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7979 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:26 2020-01-22 7980 OBJECTEN\RSA\D015_005_14.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7980 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:27 2020-01-22 7981 OBJECTEN\RSA\D015_005_15.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7981 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:27 2020-01-22 7982 OBJECTEN\RSA\D015_005_16.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7982 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:28 2020-01-22 7983 OBJECTEN\RSA\D015_005_17.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7983 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:29 2020-01-22 7984 OBJECTEN\RSA\D015_005_18.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7984 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:29 2020-01-22 7985 OBJECTEN\RSA\D015_005_19.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7985 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:30 2020-01-22 7986 OBJECTEN\RSA\D015_005_20.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7986 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:30 2020-01-22 7987 OBJECTEN\RSA\D015_005_21.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7987 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:31 2020-01-22 7988 OBJECTEN\RSA\D015_005_22.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7988 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:31 2020-01-22 7989 OBJECTEN\RSA\D015_005_23.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7989 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:32 2020-01-22 7990 OBJECTEN\RSA\D015_005_24.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7990 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:32 2020-01-22 7991 OBJECTEN\RSA\D015_005_25.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7991 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:33 2020-01-22 7992 OBJECTEN\RSA\D015_005_26.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7992 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:34 2020-01-22 7993 OBJECTEN\RSA\D015_005_27.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7993 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:34 2020-01-22 7994 OBJECTEN\RSA\D015_005_28.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7994 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:35 2020-01-22 7995 OBJECTEN\RSA\D015_005_29.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7995 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:35 2020-01-22 7996 OBJECTEN\RSA\D015_005_30.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7996 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:36 2020-01-22 7997 OBJECTEN\RSA\D015_005_31.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7997 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:36 2020-01-22 7998 OBJECTEN\RSA\D015_005_32.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7998 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:37 2020-01-22 7999 OBJECTEN\RSA\D015_005_33.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 7999 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:38 2020-01-22 8000 OBJECTEN\RSA\D015_005_34.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8000 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:38 2020-01-22 8001 OBJECTEN\RSA\D015_005_35.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8001 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:39 2020-01-22 8002 OBJECTEN\RSA\D015_005_36.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8002 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:39 2020-01-22 8003 OBJECTEN\RSA\D015_005_37.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8003 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:40 2020-01-22 8004 OBJECTEN\RSA\D015_006_01kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8004 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:40 2020-01-22 8005 OBJECTEN\RSA\D015_006_01vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8005 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:41 2020-01-22 8006 OBJECTEN\RSA\D015_006_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8006 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:42 2020-01-22 8007 OBJECTEN\RSA\D015_006_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8007 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:42 2020-01-22 8008 OBJECTEN\RSA\D015_007_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8008 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:43 2020-01-22 8009 OBJECTEN\RSA\D015_008kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8009 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:43 2020-01-22 8010 OBJECTEN\RSA\D015_008vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8010 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:44 2020-01-22 8011 OBJECTEN\RSA\D015_009_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8011 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:45 2020-01-22 8012 OBJECTEN\RSA\D015_009_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8012 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:45 2020-01-22 8013 OBJECTEN\RSA\D015_009_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8013 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:46 2020-01-22 8014 OBJECTEN\RSA\D015_009_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8014 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:47 2020-01-22 8015 OBJECTEN\RSA\D015_009_05.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8015 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:47 2020-01-22 8016 OBJECTEN\RSA\D015_009_06.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8016 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:48 2020-01-22 8017 OBJECTEN\RSA\D015_010_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8017 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:48 2020-01-22 8018 OBJECTEN\RSA\D015_010_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8018 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:49 2020-01-22 8019 OBJECTEN\RSA\D015_010_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8019 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:49 2020-01-22 8020 OBJECTEN\RSA\D015_010_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8020 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:50 2020-01-22 8021 OBJECTEN\RSA\D015_011.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8021 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:51 2020-01-22 8022 OBJECTEN\RSA\D015_012_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8022 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:51 2020-01-22 8023 OBJECTEN\RSA\D015_012_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8023 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:52 2020-01-22 8024 OBJECTEN\RSA\D015_013kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8024 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:52 2020-01-22 8025 OBJECTEN\RSA\D015_013vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8025 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:53 2020-01-22 8026 OBJECTEN\RSA\D015_014_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8026 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:54 2020-01-22 8027 OBJECTEN\RSA\D015_014_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8027 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:54 2020-01-22 8028 OBJECTEN\RSA\D015_014_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8028 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:55 2020-01-22 8029 OBJECTEN\RSA\D015_014_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8029 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:55 2020-01-22 8030 OBJECTEN\RSA\D015_014_05.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8030 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:56 2020-01-22 8031 OBJECTEN\RSA\D015_014_06.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8031 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:56 2020-01-22 8032 OBJECTEN\RSA\D015_014_07.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8032 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:57 2020-01-22 8033 OBJECTEN\RSA\D015_014_08.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8033 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:58 2020-01-22 8034 OBJECTEN\RSA\D015_014_09.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8034 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:58 2020-01-22 8035 OBJECTEN\RSA\D015_014_10.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8035 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:59 2020-01-22 8036 OBJECTEN\RSA\D015_014_11.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8036 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 12:59:59 2020-01-22 8037 OBJECTEN\RSA\D015_014_12.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8037 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:00 2020-01-22 8038 OBJECTEN\RSA\D015_014_13.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8038 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:01 2020-01-22 8039 OBJECTEN\RSA\D015_014_14.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8039 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:01 2020-01-22 8040 OBJECTEN\RSA\D015_014_15.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8040 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:02 2020-01-22 8041 OBJECTEN\RSA\D015_014_16.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8041 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:03 2020-01-22 8042 OBJECTEN\RSA\D015_014_17.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8042 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:03 2020-01-22 8043 OBJECTEN\RSA\D015_014_18.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8043 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:04 2020-01-22 8044 OBJECTEN\RSA\D015_014_19.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8044 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:04 2020-01-22 8045 OBJECTEN\RSA\D015_014_20.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8045 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:05 2020-01-22 8046 OBJECTEN\RSA\D015_014_21.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8046 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:06 2020-01-22 8047 OBJECTEN\RSA\D015_014_22.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8047 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:07 2020-01-22 8048 OBJECTEN\RSA\D015_014_23.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8048 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:07 2020-01-22 8049 OBJECTEN\RSA\D015_014_24.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8049 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:09 2020-01-22 8050 OBJECTEN\RSA\D015_014_25.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8050 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:10 2020-01-22 8051 OBJECTEN\RSA\D015_014_26.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8051 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:11 2020-01-22 8052 OBJECTEN\RSA\D015_014_27.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8052 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:11 2020-01-22 8053 OBJECTEN\RSA\D015_015_01kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8053 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:12 2020-01-22 8054 OBJECTEN\RSA\D015_015_01vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8054 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:13 2020-01-22 8055 OBJECTEN\RSA\D015_015_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8055 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:13 2020-01-22 8056 OBJECTEN\RSA\D015_016kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8056 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:17 2020-01-22 8057 OBJECTEN\RSA\D015_016vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8057 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:20 2020-01-22 8058 OBJECTEN\RSA\D015_017.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8058 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:23 2020-01-22 8059 OBJECTEN\RSA\D015_018.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8059 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:27 2020-01-22 8060 OBJECTEN\RSA\D015_019.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8060 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:30 2020-01-22 8061 OBJECTEN\RSA\D015_020_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8061 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:33 2020-01-22 8062 OBJECTEN\RSA\D015_020_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8062 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:37 2020-01-22 8063 OBJECTEN\RSA\D015_020_03kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8063 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:40 2020-01-22 8064 OBJECTEN\RSA\D015_020_03vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8064 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:42 2020-01-22 8065 OBJECTEN\RSA\D015_021_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8065 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:43 2020-01-22 8066 OBJECTEN\RSA\D015_021_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8066 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:43 2020-01-22 8067 OBJECTEN\RSA\D015_021_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8067 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:44 2020-01-22 8068 OBJECTEN\RSA\D015_021_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8068 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:45 2020-01-22 8069 OBJECTEN\RSA\D015_021_05.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8069 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:45 2020-01-22 8070 OBJECTEN\RSA\D015_022kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8070 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:46 2020-01-22 8071 OBJECTEN\RSA\D015_022vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8071 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:46 2020-01-22 8072 OBJECTEN\RSA\D015_023kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8072 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:47 2020-01-22 8073 OBJECTEN\RSA\D015_023vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8073 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:47 2020-01-22 8074 OBJECTEN\RSA\D015_024kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8074 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:48 2020-01-22 8075 OBJECTEN\RSA\D015_024vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8075 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:49 2020-01-22 8076 OBJECTEN\RSA\D015_025_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8076 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:49 2020-01-22 8077 OBJECTEN\RSA\D015_025_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8077 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:50 2020-01-22 8078 OBJECTEN\RSA\D015_025_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8078 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:50 2020-01-22 8079 OBJECTEN\RSA\D015_025_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8079 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:51 2020-01-22 8080 OBJECTEN\RSA\D015_025_05.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8080 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:52 2020-01-22 8081 OBJECTEN\RSA\D015_025_06.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8081 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:52 2020-01-22 8082 OBJECTEN\RSA\D015_025_07.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8082 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:53 2020-01-22 8083 OBJECTEN\RSA\D015_025_08.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8083 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:53 2020-01-22 8084 OBJECTEN\RSA\D015_026_09.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8084 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:54 2020-01-22 8085 OBJECTEN\RSA\D015_027_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8085 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:55 2020-01-22 8086 OBJECTEN\RSA\D015_027_02.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8086 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:55 2020-01-22 8087 OBJECTEN\RSA\D015_027_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8087 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:56 2020-01-22 8088 OBJECTEN\RSA\D015_028_04.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8088 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:57 2020-01-22 8089 OBJECTEN\RSA\D015_029kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8089 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:57 2020-01-22 8090 OBJECTEN\RSA\D015_029vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8090 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:58 2020-01-22 8091 OBJECTEN\RSA\D015_030_01.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8091 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:58 2020-01-22 8092 OBJECTEN\RSA\D015_030_02kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8092 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:00:59 2020-01-22 8093 OBJECTEN\RSA\D015_030_02vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8093 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:00 2020-01-22 8094 OBJECTEN\RSA\D015_030_03.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8094 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:00 2020-01-22 8095 OBJECTEN\RSA\D015_030_04kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8095 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:01 2020-01-22 8096 OBJECTEN\RSA\D015_030_04vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8096 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:01 2020-01-22 8097 OBJECTEN\RSA\D015_030_05kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8097 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:02 2020-01-22 8098 OBJECTEN\RSA\D015_030_05vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8098 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:03 2020-01-22 8099 OBJECTEN\RSA\D015_030_06.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8099 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:03 2020-01-22 8100 OBJECTEN\RSA\D015_030_07.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8100 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:04 2020-01-22 8101 OBJECTEN\RSA\D015_030_08kz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8101 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:05 2020-01-22 8102 OBJECTEN\RSA\D015_030_08vz.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8102 CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUBeelddoc CMUusers CMUusers CMUusers cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisbeeldbank cmuiisoai cmuiisoai cmuiisoai 2024-04-05 13:01:06 2020-01-22 8103 OBJECTEN\RSA\D015_030_09.tif Collectie Centraal Museum Utrecht / Rietveld Schröderarchief © Pictoright 8103 <title>Documentatie over het Rietveld Schröderhuis 2010-07-14 Centraal Museum D015 30006907

	Dit object is nu niet in het museum te zien
Titel	Documentatie over het Rietveld Schröderhuis
Inventarisnummer	D015
Objectnaam	documentatie
Duurzame url	Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/collect.D2DD2797-153C-46E6-8D2F-52E22EE17D40
Vragen?	Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!

Documentatie over het Rietveld Schröderhuis

Nieuwsbrief ontvangen?

Footer

CONTACT

OPENINGSTIJDEN