Het poppenhuis uit de 17de eeuw

Het poppenhuis uit de 17de eeuw

Petronella

Welkom in het poppenhuis van Petronella de la Court (1624-1707), een welgestelde dame die met haar man, bierbrouwer Adam Oortmans, en zes kinderen in De Swaen aan de Amsterdamse Singel woonde. Petronella bezat een grote kunstverzameling met meer dan 150 schilderijen, tekeningen, porselein en veel rariteiten. De voornaamste rariteit was dit poppenhuis.



Afbeelding RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis RKDimages (0000340265)

Jan van Mieris, Portret van een vrouw, mogelijk Petronella de la Court, 1681. foto: RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, RKDimages (0000340265)

Het poppenhuis is een miniatuurhuis waarin een deftige, voorbeeldige huishouding wordt getoond. In vijf van de kamers worden de zintuigen verbeeld: het Gehoor in de saletkamer, het Zicht in de kunstkamer, het Gevoel in de kraamkamer, de Smaak in de keuken, en de Reuk in de tuin.


De bewoners

In het poppenhuis verblijven 28 poppen: de bewoners, hun personeel en enkele gasten. De kleding, de kapsels van de dames en de pruiken van de heren volgen de Franse mode uit de jaren 1670-1690. De kostuums zijn gemaakt van kostbare stoffen.

Ontvangst voor het huis

Stel je voor dat je als bezoeker binnentreedt in het voorhuis waar je plaats mag nemen op de fraaie halbank. Het kindermeisje wandelt met een peuter aan de leiband. De knecht in livrei gaat met een mand onder zijn arm boodschappen doen op de markt.

In het kantoor is de heer des huizes aan het werk. Hij draagt een gerieflijke kamerjas, een zogenoemde ‘japonse rok’. Op de lessenaar staat een inktstel. Op de vloer een ‘likeurkeldertje’ met acht flessen om zijn klanten een borrel te schenken.

Geld verdienen in het huis


Op het piepkleine zilveren inkstel staat een stempel met de initialen AO. Een verwijzing naar Adam Oortmans, Petronella's echtgenoot.



Drink een kopje thee in de saletkamer (gezelschapskamer), waar drie dames en drie heren kaarten en muziek maken. Musiceren had destijds de symbolische betekenis van een harmonieus familieleven.

De kamer is rondom beschilderd met een Italiaans landschap. Het lijkt net of je zomers buiten bent.

Musiceren in de saletkamer

De hemel- en aardglobes suggereren dat deze kunstkamer een afspiegeling van de kosmos is, wat nog wordt versterkt door de vier elementen en vier windstreken op het plafond. Het ging erom niet alleen uiterlijke rijkdom, maar ook kennis en belangstelling te tonen. De twee zittende heren spreken over de kunstboeken die voor hen liggen.

Destijds waren er tientallen kunstkamers in de grachtenhuizen van rijke kooplieden. Dit is de enige die nog bestaat - in miniatuur.

De complete kosmos in één kamer

Kleine werken van grote meesters

De negen schilderijen in de kunstkamer stellen landschappen voor, op één na. Dit ovale schilderijtje van een Madonna met kind van François Verwilt lijkt alleen, maar schijn bedriegt: het hangt tegenover een ovale spiegel, symbool van zelfkennis.




Dit miniatuur ladenkastje staat ook in de kunstkamer. In de laden liggen 'rariteiten': onder meer bijzondere stenen en mineralen. De gekleurde edelstenen zijn zorgvuldig gepresenteerd, elk in een eigen vakje met de naam erbij.



Deze dame heeft haar slaapkamer gedecoreerd met zes schilderijtjes. Ze is gekleed in een zijden overkleed en rok, gegarneerd met goudkant en franjes, met kanten manchetten en kraag. Het haar is hoog opgemaakt met een fontangemuts die in 1685 in de mode is. De stoffering van de kamer is in harmonie met de kleding.

De vrouw des huizes maakt haar toilet

In de kraamkamer staan kandeel en lekkernijen klaar op tafel, voor de kraamvisite. De min, de vrouw die is aangenomen om het kind te voeden, heeft het kind op schoot. De baker verzorgt moeder, kind en het huishouden.

Het nieuwe leven wordt verbeeld door een gravure van De Lente op het plafond. De op de schoorsteen geschilderde Fortuna verwijst naar het levenslot.

Kraamvisite

In de kinderkamer bezoekt een dokter in een bruine lakense jas met gouden knopen, galon en striklinten, een ziek kind dat eens in het paviljoenbed lag. Op het plafond waarschuwt een gravure van De Herfst voor het naderende einde. Hiermee schonk Petronella de la Court, die zelf drie kinderen in hun eerste levensjaar verloor, aandacht aan de hoge kindersterfte.

Doktersbezoek

Voorraadbeheer

In de provisiekamer is een dienstmeisje bezig de voorraden te inspecteren. De mand met stoffergoed in haar hand staat voor reinheid, het spinnewiel voor ijver. Achter het hek is haar slaapkamer. De stoffers en bezems in het poppenhuis zijn in verhouding veel groter dan andere voorwerpen. Dit heeft een betekenis, het zijn symbolen van een deugdzaam en ordelijk huishouden.

De keukenmeid zit wafels te bakken. De hond warmt zich aan het vuur. Achter de linkerdeur is de kelder en achter de rechterdeur bevinden zich de waterpomp en het secreet (toilet).

Wafels bakken

In de keuken hangt dit notenhouten rek vol imitatie blauw Chinees porselein en rood steengoed. Petronella de la Court bezat meer dan tweeduizend stuks oosters porselein.




Een goed gevulde linnenkast was de trots van de zeventiende-eeuwse huisvrouw, een teken van welstand. Op de kleerzolder zijn twee wasvrouwen en een strijkster bezig met het linnengoed. Nadat het gemangeld, gestreken en gevouwen is, gaan de lakens tussen de linnenpers die er haarscherpe vouwen in perst.

Kraakhelder linnengoed


Aan de rechterwand van de kleerzolder hangt een bord. Hierop kan worden aangetekend welk linnengoed naar de wasserij is.

Een tuin ín het huis is een beetje vreemd. De illusie van buitenshuis zijn wordt gewekt door een wolkenlucht op het plafond en de vogels op de wanden. Typerend voor de Hollandse zeventiende-eeuwse tuinarchitectuur is de vakverdeling met buxushagen. In ieder vak staan bloemen en struiken uit alle seizoenen. Bij het tuinhuisje speelt een jongetje.

Buiten en toch binnen

Petronella de la Court heeft heel veel tijd en geld in haar poppenhuis geïnvesteerd. Het was haar eigen kunstwerk ter lering en vermaak van de bezoekers aan haar Amsterdamse grachtenhuis. En dat is het nu nog steeds voor grote en kleine bezoekers van het Centraal Museum.



Wil je alles weten over het poppenhuis? Dit boekje is te koop in de museumwinkel.

Meer verhalen ontdek je online en in het museum