TENTOONSTELLING IS AFGELOPEN
15 dec. 2018 — 24 mrt. 2019
Utrecht, Caravaggio en Europa
Van de Dom naar de Eeuwige Stad
Drie Utrechtse schilders gingen het avontuur aan. Zij wilden het werk van de beroemde Caravaggio met eigen ogen zien.
Stelt u zich eens voor, in een tijd zonder vliegtuig en smartphone. Een reis naar Rome in de 17de eeuw is alsof wij morgen in een raket stappen en ons de ruimte in laten schieten. Op weg naar het onbekende.
Caravaggio, Graflegging, 1602-03. Pinacoteca Vaticana, Vaticaanstad.
Caravaggio en de caravaggisten
Al tijdens zijn leven reikt Caravaggio’s roem tot ver buiten Italië. Caravaggio vernieuwde de schilderkunst met zijn realisme, gevoel voor drama en een kenmerkend contrast tussen licht en donker. Hij kreeg veel navolgers, kunstenaars die bekend staan onder de term ‘caravaggisten’.
De tentoonstelling toont het internationale caravaggisme. Het verhaal dat u nu leest, zoomt in op de ervaring van drie Utrechters: Gerard van Honthorst, Dirck van Baburen en Hendrick ter Brugghen
Wacht, hoe ver?!
Nu zouden we binnen enkele seconden een route plannen.
En er misschien van afzien de reis werkelijk te maken wanneer we zien dat het 333 uur lopen is van Utrecht naar Rome.
Toch besluiten Gerard, Dirck en Hendrick hun vertrouwde woonplaats Utrecht te verlaten. De katholieke Domstad, waar ze les kregen in schilderen.
Domtoren in Utrecht, foto Schnell und Steiner
Karel van Mander, biograaf, schrijft in 1604 in zijn Schilder-boeck: “Daer is oock eenen Michael Agnolo van Caravaggio, die te Room wonderlijcke dinghen doet.”
Van Mander spoort de ‘Schilder-jeught’ aan Caravaggio na te volgen.
Rome was voor een jonge kunstenaar dé plek om zijn opleiding af te ronden. Met name om er de kunst uit de oudheid en de renaissance te bestuderen.
De Utrechters gingen speciaal voor het werk van een meester uit hun eígen tijd.
Santa Maria de Popolo, Rome. Bron: Flickr
Wie vanuit het noorden reist, komt Rome binnen door de stadspoort bij de Santa Maria del Popolo. In die kerk hangen op dat moment - en nog steeds - twee beroemde schilderijen van Caravaggio: de Bekering van Paulus en de Kruisiging van Petrus.
Caravaggio, Bekering van Paulus, 1600-1601, Santa Maria del Popolo.
Stelen en rapen
Van Mander benadrukt steeds opnieuw dat het zeer belangrijk is voor leerlingen om goede kunstwerken te bestuderen en te kopiëren. ‘Stelen’ en ‘rapen’ noemt hij dat. Leren door afkijken en kopiëren.
links: Caravaggio, Kruisiging van Petrus, 1600-1601; rechts: Gerard van Honthorst, Kruisiging van Petrus, 1616.
Gerard van Honthorst volgde Van Manders raad op. Hij tekende Caravaggio’s Kruisiging van Petrus na. Hij dateerde zijn tekening met het jaar 1616: het is de vroegste getuigenis van zijn aanwezigheid in Rome.
Petrus’ kruisiging
Met zichtbare moeite richten drie mannen het kruis op, waarop de oude Petrus is vastgenageld. Naar verluidt vroeg Petrus zelf om met het hoofd naar beneden te worden gekruisigd, om zo zijn ondergeschiktheid aan Christus te laten zien, die rechtop werd gekruisigd.
Delitiae Italiae [...]1602. Bron: Archive.org
Leven als een expat
Zo’n lange reis maakte je niet voor een paar weken. De Utrechtse kunstenaars verbleven maanden of zelfs jaren in Rome.
Zij woonden er, probeerden er opdrachten te krijgen. Ze bezochten herbergen, feesten en bordelen. Kortom, ze gedroegen zich als Romeinen.
Sinds 1602 was een reisgidsje over Italië beschikbaar in het Nederlands.
Het boek bevat reistips, een beschrijving van de Italiaanse steden, van de munten, en bovendien een cursus Italiaans.
Zouden de Utrechters dit boekje in hun bagage hebben gehad?
De taalcursus is buitengewoon handig. Tal van praktische situaties komen aan de orde, zoals de weg vragen, een maaltijd bestellen en een herberg bezoeken.
Jan schenckt ons te drincken = Giovanni versate da bere
Daer en is ghenen Wijn meer = Qui non ci é piu vin
Ondanks alle verboden en straffen was prostitutie in de 17de eeuw een gemeengoed in de grote steden. Uit reisverhalen en justitieverslagen blijkt dat dit beroep hoogtij vierde, met name in Rome en Amsterdam.
Op dit beroemde werk zien we links de oude, lelijke ‘koppelaarster’, die de mooie jonge vrouw aan de man koppelt.
Tijdens zijn verblijf in Rome is Honthorst bekend om zijn toepassing van de verborgen lichtbron zoals een kaars of toorts. De vlam is niet langer het lichtste deel van de compositie, maar de ruimte eromheen, waardoor een gelijkmatig verlicht, intiem beeldvlak ontstaat.
De Koppelaarster van Honthorst
Altaarstuk van Baburen in de San Pietro in Montorio, Rome.
Baburen in Trastevere
Ook Dirck van Baburen groeide uit tot een succesvol Romeins kunstenaar. Hij was nog maar begin twintig toen hij de opdracht kreeg een altaarstuk te maken voor een kapel in de San Pietro in Montorio, in de Romeinse wijk Trastevere.
Baburens Graflegging was zeer geliefd en gewaardeerd. Er zijn maar liefst 29 kopieën van bekend, waarvan één door Baburen zelf geschilderd. Deze versie behoort nu tot de collectie van het Centraal Museum.
Hendrick ter Brugghen tenslotte, schildert manshoge portretten van drinkers en muzikanten, en ook religieuze taferelen. Een van zijn bekendste werken, de Roeping van Mattheus, is geïnspireerd op Caravaggio’s versie uit 1600 die nog altijd te zien is in de San Luigi dei Francesi in Rome.
Ter Brugghen laat de moeilijke keuze van Mattheus zien, door middel van de wijzende vingers. Hij wijst op zichzelf, én op het geld op tafel. Moet hij zijn werk als tollenaar opgeven, en gehoor geven aan Christus’ oproep? Het dramatische keuzemoment is perfect weergegeven.
De Roeping van Mattheus is geschilderd in 1621, toen hij al jaren terug was in Utrecht. Het schilderij werd een van de topstukken van het Centraal Museum, en is uiteraard te zien in de tentoonstelling.
PRAKTISCHE INFORMATIE
Utrecht, Caravaggio en Europa
Nieuwsbrief ontvangen?
Footer
